6f/2 (34575)

رفتن به محتوا

6f/2 (34575)

از زمانیکه بشر پا به عرصه وجود گذاشت و برای ادامه زندگانی خود، به حکم ضرورت به مبارزه با طبیعت برخاست، زن و مرد در

در این اجتماعات ، شیوه زندگی بر پایه شکار و گردآوری خوراک قرار گرفته است. مرد به شکار می رفت، زن به جمع آوری خوراک مشغول بوده است و گاهی نیز به شکار میرفت. هر یک از این دو، توانایی خاصی داشت که برای انجام دادن کاری ، ضروری بوده . ارزش هردو برابر هم می بود. محل اقامت در این مرحله ، دو مکانی است و فرزندان همواره دوتباری اند.

در دوره زن سالاری، زن قدرت بسیار می یابد ، چرا که کار زن، کشاورزی است و مشغله مرد دامداری است. اساساً اساس برتری زن بر مرد و یا بالعکس را همین عامل مهم ، تعیین می کند. اگر عامل اقتصادی و تکنیکی در دست هر یک از جنس ها باشد، آن یک قدرت را به یدک می کشد و سپس ارزش ها و هنجارها نیز به سراغ قبول ذهنیتها از این برتری خواهد آمد. همانطوری که در دوره زن سالاری زن به اقتضای کار و فعالیتش ، یعنی کشاورزی ، مادر و سرور طبیعت دانسته می شود، در دوره پدرسالاری با در اختیار گرفتن فعالیتهای اقتصادی توسط مردان ، اهمیت یافتن نرینگی رشد پیدا کرد و در پی آن عقاید و فرهنگها نیز در پی توجیه مردسالاری برآمده اند.

همچنین در این دوره، عدم تعادل بین وظایف زن و مرد به وجود می آید و شاید همین امر، اساس تشکیل بعضی از جوامع اولیه که زن در آنها بر مرد تفوق یافته، بوده است. در این عهد، عناصر اولیه اقتصاد انسانی، عبارت بوده است شکار، صید ماهی ، باغداری و کشاورزی از طرف دیگر ، خانواده بزرگ منجر به تشکیل قبایل، طایفه ها و احیاناً کلانها گردیده است. به زعم گوردن چایلد کشفیات زنان در این دوره، ساخت آسیای سنگی بزرگ به خاطر توجه زنان به جوانه زدن و دوره باز تولید غلات، ساخت ظروف و بزرگ برای نگهداری بذر و اختراع اولین ظروف سفالین، نوآوری در نخ ریسی و بافندگی را شامل می شد. بافندگی از ریشه و شاخه و الیاف درختان در این دوره به علت فرصت بیشتر زنان و نیاز فعالیت های کشاورزی و کم شدن پوست حیوانات شکار شده توسعه بیشتری یافت . این اختراعات جدید باعث ترقی در موقعیت و جایگاه اجتماعی زنان شد، به طوری که نه تنها انتساب فرزند از نام آنها است بلکه نخستین خدایگان نیز مونث هستند. یکی از ویژگیهای اساسی در این دوره ، عدم جنگ و خونریزی ، بین اقوام است. لذا از فعالیت های خصمانه در بین آنان نشانی نیست.

انسان ما قبل تاریخ در مناطق مختلف ایران می زیسته و از طریق شکار امرار معاش می کرد و ابزارهای سنگی را برای نیاز خویش به کار می برده است. در مناطقی که شکار به اندازه کافی نبود زنان به کار تهیه ریشه های گیاهی می پرداختند و شاید ممارست در این کار سبب شد که انسان به راز روئیدن نباتات پی ببرد و چون در این منطقه نگاهبانی آتش بر عهده زنان بوده و نیز بسیاری دیگر از امور را زنان انجام می دادند، می توان گفت که زن سالاری که در ایران ماقبل تاریخ وجود داشته، می بایست از همین امر نشأت گرفته باشد.

سازمان اجتماعی قبایل آریایی قبل از تشکیل دولت ماد، حتی بعد از آن از ساخت قبیله ای داشت و بر این سازمان جماعت عشیرتی بنیان گرفته بود. برخی از نویسندگان یادآور می شوند که این سازمان اجتماعی در ابتدا مادرسالاری و مادر نسبی بود و تنها پس از برخورد با اقوام دیگر و شیوه نظام اجتماعی اقوام سامی دگرگون یافت و در سیر تحول خود به پدر نسبی و پدر سالاری تغییر شکل داد. در این باره می توان گوتیها (اولین آریایی های ساکن غرب ایران) ماساژتها از قبایل سیت نیز که از شیوه مادر نسبی و حکومت زنان پیروی می کردند، نمونه داد.

درست همان عواملی که باعث ارتقای پایگاه زنان شده این بار نصیب مردان شده و آنان را تا حد الوهیت و شایسته ستایش ، بالا برد. دراین دوره به علت محدود شدن شکار، مردان به کشاورزی روی آوردند و با اختراع خیش به جای کج بیل، موقعیت خویش را مستحکم ساختند و در پی آن موفق به کشف فنونی نیز در این رابطه شده اند، همچون دست یافتن به انرژی های نوین، اشکل نوین حمل و نقل ، خصوصیات فیزیکی غلات ، کشف قوانینی در زمینه فلزات ، ساخت مسکن با آجر و …

بنابراین ، آن عامل اساسی که باعث شد تا جهان دیگری برای انسانها رقم بخورد، عامل اقتصادی _ تولیدی بود تا مرد را به عنوان تولید کننده جانشین زن سازد.

مسائل دیگری که در آن زمان رخ داده اند ، صرفاً پیامدهای چنین تغییری بوده اند. کشتزارهای وسیع با استفاده از خیش و نیروی حیوانات و سپس برده ها ، می توانست غذای جمعیت اضافه را تامین نماید و چون مشکلی از نظر حیات قابل وجود نداشت، یکجانشین شده و رفته رفته خانواده به عنوان سازمان اجتماعی ، جایگزین گروههای وسیعتر و بزرگتر شد. از طرف دیگر مازاد تولدی غذایی که به وسیله مردان تامین شده بود باعث بوجود آمدن قشر صنعتگر و نیز اقشاری چون پیشه ور، روحانی و نظامیان در مکانی به نام شهر شد.

در واقـع تولیـد غذایـی به حدی رسیـده بود که این اقشـار تـازه به دوران رسـیده می توانستند برای امرار معاش از مازاد فرآورده های کشاورزان و دامداران استفاده کنند. از این پس کشاورزان و دامداران وظیفه سنگین تری نسبت به گذشته پیدا کرده اند و آن عبارت از تلاش برای تولید بیشتر بود تا بتوانند از مازاد آن ، خوراک قشر صنعتگر (و اقشار دیگر) را تامین نمایند.

در دوره مرد سالاری ، تعادل بین انسان و طبیعت هم بهم خورد. انسان کشاورز برای دست یافتن به تولید بیشتر و زمین های مرغوب ، چاره ای جز افزایش سطح زیر کشت از طریق بریدن درختان و از طرف دیگر کشار دیگر قبایل و همسایگان نداشت.

تقسیم کار بر حسب جنس نیز در این دوره به چالش کشیده می شد. با از دست رفتن بنیاد اقتصاد زن سالاری ، مرد قابل ثنا و ستایش می شود و آنچه مورد اهمیت قرار می گیرد نقش پدر در تولید مثل است نه مادر. در نتیجه ، با به هم خوردن توازنی که در جامعه زن سالار بوجود آمد، موقعیت اجتماعی زن نیز دگرگون شد و از این پس، در فرهنگها و اسطوره ها نیز بر اساس تغییر جایگاه اجتماعی زن ، تعریف تازه ای ارائه شد و سیمای متفاوت از او ترسیم شد.

یکی از ویژگیهای اساسی در این دوره ، پدیدار شدن مالکیت خصوصی و شیوه متفاوت ارث بری است که هر دو بعد از شکل گیری خانواده بوجود آمده اند. در دوره زن سالاری ، ثروت از زن به قبیله انتقال می یافت ولی در دوره مرد سالاری، ثروت از پدر به پسران منتقل می شد و نه به دختران. از جمله شیوه هایی که می توان از توزیع ثروت خانواده جلوگیری به عمل آورد ، تمایل به ازدواج درون گروهی است به جای ازدواج برون گروهی . در توضیح این موضوع باید گفت که در دوره زن سالاری ، به خاطر اینکه ، جنگی بین قبایل و اقوام صورت نگیرد، زن و مرد قبایل مبادله می شدند و این تبادل که در وهله اول منجر به خیشاوندی بین قبایل بود، مانع جنگ بین آنان می شد. البته علل اصلی تبادل به خاطر تضمین حیات شکارگاهها بود، اما در پی تغییر ساخت اقتصاد جامعه ، نیازی به تضمین شکارگاهها نبود.

به عقیده گرماین تیلون، ازدواج درون گروهی به عنوان آغاز بستن در به روی زنان قلمداد می شود. و بدین سان مفهوم ابزاری زنان تحقق می پذیرد و نقش آنها را به موجوداتی زایا، مستخدمه و تولید مثل کننده برای گروه خانوادگی تقلیل می دهد.

لازم به یادآوری است که ما نقطه آغازین تاریخ مرد سالارانه را نشان دادیم اما خاتمه آن مشخص نیست و تنها برخی از جوامع ، آن هم به طور ناقص به آن پایان بخشیدند. از سوی دیگر هیچ تضمینی وجود ندارد که این جوامع نیز دوباره دچار استبداد مرد سالاری یا زن سالاری نشوند. همانطوری که از عنوان این مطلب پیداست، هدف ارائه و بررسی نقش مقام زن در تمدنهای کهن و جدید است . هر چند کلی یا ناقص در مورد شناخت مقام و منزلت زن در طی مسیر تاریخی تا به امروز خالی از فایده نخواهد بود. احتمال خطر کردن در یک مسیر ، بهتر از گام ننهادن در آن است.

به طور کلی نقش و مقام زن در تمدنهای کهن، متزلزل بوده است. امانیا در این زمینه به چند دلیل مهم اشاره کرده است. اول آن که، معیشت مردم بر اساس قناعت، توکل، سادگی و عدم رقابت بیانگذاری شده و فعالیت مرد در راه ارتزاق خانواده و تهیه وسایل زندگانی آنان کافی بود. می توان نتیجه گرفت که به فعالیت گسترده زنان در زمینه های اقتصادی ضرورتی نبود. دیگر اینکه ظهور ادیان مختلف که برای مهار کردن افکار ماجراجویانه و تعدیل نمودن روح عصیانگری ناشی از بی عدالتی های معمول آن زمان لازم بود، موجب محدود کردن زنان گردید.

نقش اجتماعی زن امروز عبارت است از فعالیت معینی که در جامعه برای افراد یا گروهای خاص وجود دارد ، نقش اجتماعی در جامعه شناسی به دو دسته نقش محول و نقش محقق تقسیم می شود . نقش محول عبارت است از فعالیتی که از سوی جامعه به افراد واگذار می شود، بدون اینکه فرد نقش فعال و سازنده ای در تحصیل وکسب آن داشته باشد. به نظر میرسد نقشی که زن خانه دار در جامعه ایفا میکند ، در زمره این چنین نقشی است. خانه داری فعالیت ساده ای تلقی میشود که از دیرباز در خانواده های خود آن را انجام داده و آداب ، رسوم و هنجارهای مربوط به آن از نسلی به نسل دیگر رسیده است . فعالیت و نقش زن در جامعه آنقدر ساده ، بدیهی و پیش پا افتاده فرض شده که میتوان گفت هیچ متفکری به عمق این مسأله و کارکردهای پنهانی که در فعالیت زن خانه دار وجود دارد، نیندیشیده است .

نگاهی ژرف و بینشی جامعه شناختی به فعالیتهایی که زن خانه دار در چهاردیواری منزل آنها را عهده دار است ، نشان میدهد که باید جایگاه نقش زن او را فراتر برده و آنرا در زمره نقشهای محقق قرار دهیم .

نقش های محقق فعالیت هایی هستند که برای ایفای صحیح آن ، فرد باید ابتکار و خلاقیتی از خود نشان دهد .

خانه داری با ابعاد اجتماعی آن اگر بخوا هد شکلی واقعی به خود بگیرد مستلزم آن است که ارزش یک نقش محقق را پیدا کند.

در جامعه ما وظایف عظیم و ارزشمندی به عهده زنان است . آنچه مهم است شناخت ویژگی ها و توانایی های زنان در اداره امور خانه و اجتماع است ، ایجاد امکانات مناسب برای افزایش توان، دانش و مهارتهای فردی زنان ، همکاری و همیاری و همفکری را که اساس زندگی زناشوئی است ارتقاء می بخشد و بازتاب آن در زندگی فردی و جامعه نقش ارزنده ای به جا خواهد گذاشت .

مدرن شدن در غرب از بار وظایف خانگی کاسته است. ولی در ایران هسته ای شدن خانواده ، وظایف خانگی وی را افزایش داده است .یعنی نقشهایی که در گذشته یا اصلاً وجود نداشته ، یا در انجام آن با دیگران سهیم بوده و یا کسان دیگری انجامش می دادند .برای روشنترشدن مسأله ، نقش « خانه داری » را مطرح میکنیم . چنین به نظر می رسد که تکنولوژی مدرن خانگی از بار وظایف خانگی زنان خانه دار ایرانی کاسته است . اما شواهدی چند این تصور را به زیر سؤال می برد . اگر بپذیریم که مهم ترین وظیفه خانگی زن خانه دار ، تهیه غذا در سه نوبت است ، استفاده از وسایل مدرن (نظیر :فریزر ، اجاق گاز ، فر و…) کمک چندانی به وی نکرده است و به جز آن که سختی کارش را تحت الشعاع قرار داده ، از نظر حجم و زمان کار، باری از دوشش برنداشته است .

باید توجه داشت یکی از وظایفی که پس از هسته ای شدن خانواده، خصوصاً بر دوش زنان خانه دار گذاشته شده است، خرید مایحتاج خانواده است. انجام این وظیفه در ایران ابعاد خاصی پیدا میکند. کوپنی بودن برخی ارزاق (درمواردی استثنایی)خرید برخی کالاهای خاص مثل نان و شیر این وظیفه را سنگین و وقت گیر میکند.

همچنین غذاهای آماده در ایران چندان مورد استقبال قرار نگرفتند و فقط خرید برخی از چاشنی ها و غذاهای مکمل مثل رب ، مربا، و ترشی در ایران جنبه عمومی پیدا کرده است . هر چند که در مورد زنان خانه دار ، این انتظار وجود دارد که( کدبانوگری) وی با تهیه و پخت انواع مرباجات ، ترشی جات و شیرینی جات تکمیل شود .حال آنکه در مقایسه با گذشته ، برای تهیه این غذاهای مکمل تنها نبود و با دیگران و به طور جمعی انجامش می داد.

گروهی معتقدند: وظیفه اصلی زن «خانه دار» ایرانی وظیفه مادری است که فرایند مدرن شدن یا توسعه مادی این وظیفه را هم از نظر حجم، هم از نظر اهمیت و هم از نظر ابعاد تحت تأثیر قرار داده است .

هسته ایی شدن خانواده ، یکی از جنبه های مادی زیستی راکه در گذشته بسیار اهمیت داشت ، یعنی انتظار بچه زایی زیاد را تقریباً از میان برداشت و در عوض جنبه مادری اجتماعی، اهمیت یافت ، زن خانه دار امروزی برای مراقبت و توجه از فرزند ، نسبتاً تنهاست .چشمهای مراقبی که قبلاً وجود داشت و کودک را تقریباً از هر نوع خطری محفوظ میداشت و مادر را در اجتماعی شدن یاری می رساند، امروزه وجود ندارد. به علاوه دخالت دیگران حتی مادربزرگ ها و پدربزرگ ها در تربیت کودک به تدریج غیرموجه و غیرقابل تحمل شده است . استفاده از مستخدمه و دایه نیز که در گذشته برای بزرگ کردن کودک به مادران یاری می رسانند ، امروزه یا منسوخ شده و یا با مشکلات فراوانی همراه است . شکلهای نوین نگهداری از کودکان یعنی «مهدهای کودک » چندان مورد استفاده زنان خانه دار قرار نمیگرد و از او انتظارمی رود فرزندانش راخود تربیت کند و این درحالی است که وظیفه مادری با طولانی شدن دوره کودکی و اضافه شدن دوره نوجوانی ، باز هم سنگینتر میشود . در واقع علم روانشناسی با تأکید بر رشد شخصیت انسان در دوران کودکی ، زمینه توجه روز افزون به کودکان را فراهم آورد و هسته ای شدن خانواده این وظیفه را به گردن مادران انداخت . نظارت اجتماعی وسیع ولی پنهان دیروز، جای خود را به نظارت اجتماعی محدود و آشکاری داد که کودک درآن محور توجه و علاقه دیگران است مادر نقش ویژه ای در آن دارد ، تاحدی که از او انتظار می رود همانند یک مشاور، مددکار یا روانکاو با مسائل کودکش برخوردکند.

انجام این انتظار نوین برای زنان خانه دار سنگینتر است ، زیرا از مهد کودک کمتر استفاده می کنند و از اوقات بیشتری را با کودک می گذرانند .

انجام نقش پرستاری و بهداشتیاری نیز یکی از وظایف زن خانه دار امروزی است که نسبت به گذشته ، ابعاد نوینی پیداکرده است . اولاً بالا رفتن سطح بهداشت و توجه محوری به کودک وظایف جدیدی را به عهده زن خانه دار گذاشته است . مواردی از قبیل : واکسیناسیون به موقع ، خوراندن داروهای تجویز شده در ساعات مقرر و محافظت دائمی کودک ازسرما و گرما . ثانیاً وظیفه بردن کودکان نزد پزشک، ایستادن در صفهای انتظار مطبها و داروخانه ها نیز عمدتاً بر دوش زنان خانه دار است و کمتر مردان به چشم میخوردند .

همچنین آموزش مدرن، وظایف جدیدی را به عهده مادران و زنان خانه دار گذاشته است ، او رابط مدرسه و خانه است و می بایست پاسخگوی رفتار بچه هایش در مدرسه باشد. درخانه اوست که ناظر و گاه یاری دهنده کودکان برای انجام تکالیفشان است . باید توجه کرد که ویژگی های آموزشی در ایران این وظیفه را نیز شاق تر میکند. مثلاً با پیدایش مدارس غیرانتفاعی و نمونه مردمی و تغییر نظام آموزشی گاه ثبت نام سالانه کودک به صورت یک معظل بزرگ درمی آید. آماده شدن بچه ها برای کنکور دانشگاه ها نیز خود داستان دیگری دارد که همگی بر بار وظایف زنان خانه دار می افزاید . مسئولیت حفظ آبروی خانه یکی از وظایف زنان خانه دار است که امروزه رنگ و بوی جدیدی به خود گرفته است .زن خانه داری که درگذشته سادگی و بی آلایشی ، راهنما و الگوی رفتارش بود، اینک درگیر شبکه انتظارات متنوع و متفاوتی است که برای برآورده شدن آنها می بایست نقش « سپر بلا» را بازی کنند.

در ایفای این نقش است که بیش از همه نقشها، دچار «کشمکش نقشها» می شود. یعنی با انتظارات گوناگونی که گاه آشتی ناپذیرند، روبه رو می گردد. مثلاً انتظارات بچه های امروزی به دلیل از هم پاشیدگی مرزهای اجتماعی و تماس وسیع با دنیای خارج – از طریق رسانه های گروهی – دیگر قابل کنترل نیست و معمـولاً زن خانه دار به عنوان مسئول حفظ آبروی خانه می بایست با این انتظارات کنار بیاید. خصوصاً در خانواده هایی که با مشکلات مالی روبه رو هستند( که تعدادشان در ایران کم نیست) حفظ آبروی خانه اغلب به قیمت مواجه زن با شوهر و از خودگذشتگی او یعنی صرف نظر کردن از خواسته های بسیار طبیعی اش تمام می شود.

همچنین در مواقعی که خانواده با بحران مواجهه می شود، مثل بیکاری موقت شوهر یا مریضی و غیبت او ، این انتظارات متضاد به حد نهایی خود می رسد . از او انتظار میرود در این دوران سخت، استحکام خانواده راحفظ کند ، بچه ها را با خواسته های رنگارنگ شان آرام کند . پس انداز شخصی اش را مصرف کند ، شوهرش را تسلی دهد ، حتی به دنبال یافتن منابع جدید درآمد باشد.

علاوه بر همه این ها، می بایست به نقش دیگری اشاره نمودکه بدون ایفای آن، زن خانه دار از عهده انجام این نقشها برنمی آید. این نقش که بهتر است آنرا «نقش مدیریتی زن خانه دار»بنامیم ، همانند محور واصل میان همه نقشهای او عمل میکند. در واقع او باید بین وظایف خانگی و وظایف خارج از خانه (فضای اجتماعی ) هماهنگی و تعادل ایجاد کند .

یعنی از طرفی برای انجام نقشهایش به برنامه ریزی و نظم احتیاج دارد و از طرف دیگر هنوز شکل هایی از زندگی سنتی بر فضای خانه اش سنگینی می کند. مثلاً در حالی که وقت خود را جوری تنظیم کرده است که در ساعت معینی به درس و مشق بچه اش برسد ، آمدن یک میهمان ناخوانده ، برنامه اش را به هم می زند. بنابراین زن خانه دار ایرانی دائماً میبایست آماده مقابله و مواجهه با این جور اتفاقات پیش بینی نشده باشد، امروزکودکش آبله مرغان می گیرد،فردا شوهرش به مأموریت می رود و پس فردا میهمانی از شهرستان می آید.

ایفای این نقش نیز به معنی قرار گرفتن او در موقعیت کشمکش نقشهاست . چون میبایست میان انتظارات مدرن و سنتی که اغلب آشتی ناپذیرند هماهنگی ایجاد کند:

شوهرش می خواهد که آخر هفته را استراحت کند ولی بچه ها می خواهند به سینما بروند و هر دو از زن انتظار دارند که خواسته هایشان را برآورده سازند. از طرفی شوهر از زن انتظار دارد که با درآمد معین او ، چرخ اداره خانه را بگرداند و خرج و دخل را یکی کند، اما بچه ها انتظاراتی دارند که معمولاً با درآمد پدر جور در نمی آید و مادر را واسطه قرار می دهند تا به خواسته هایشان برسند . به هر حال تنوع نقش های زنان خانه دار، خود به خود آنان را بیشتر در موقعیت کشمکش نقشها قرار می دهد و قرار گرفتن در این موقعیت ، گاه ثمرات ناگواری برای زنان خانه دار دارد. مثل پیری زودرس، انواع بیماریهای روانی ، جسمانی و دلزدگی از نقش.

نتیجه گیری

زنان خانه دار امروزی همگام با هسته ای شدن خانواده ، نقشها و وظایف متعدد و گوناگونی را عهده دار شده اند که در گذشته (خانواده گسترده) یا اصلاً وجود نداشت ، یا کسان دیگری انجامش می دادند و یا با دیگران در انجامش سهیم بودند.

این تنوع و تعدد نقشهای زنان خانه دار امروزی را اغلب در موقعیت کشمکش نقشها یعنی مواجهه با انتظارات متضاد دیگران قرار می دهد که سلامت جسمانی و روانی او را تعدید می کند.

به رغم انجام نقشهای متنوع مادر، پرستار، مربی ، مشاور ،‌ مسئول حفظ آبروی خانه، همسر ، خانه دار ، مدیر و … که همگی موید مشارکت وسیع زنان خانه دار در امر توسعه است، از حقوق مدنی اندکی برخوردارند.

تعدد نقشهای زنان خانه دار، قرار گرفتن تقریباً دائمی ایشان از مواهب، به علاوه تبعیض های ناشی از نظام پدرسالاری، همگی به استحکام نهاد خانواده آسیب رسانده و زمینه را برای گسترش روابط خصومت آمیز میان زن و شوهر فراهم می کند. نتیجه ای که جا دارد، به طور مفصل تر و یا تعمق بیشتری ، چه از سوی طرفداران حقوق زن در ایران، چه از سوی برنامه ریزان توسعه بررسی شود.

منابع

مقدمات جامعه شناسی ـ دکتر منوچهر محسنی

منطق اجتماعی ـ ریمون بودون ترجمه عبدالحسین نیک گهر

روانشناسی اجتماعی ـ الیوت اروئسون ترجمه دکتر حسین شکر کن

فرهنگ شناسی ـ دکتر چنگیز پهلوان

روانشناسی زن ـ دکتر شکوه نوایی نژاد

روانشناسی زنان ـ ترجمه و تالیف سیامک خدارحیمی

ارائه به دبیر گرامی:

جناب آقای سلطانی

درس پرورشی

محقق :

مسعود صحیح ریگی

زمستان 1385

---

۰

راهبری نوشته‌ها

gl/l (1139)

رفتن به محتوا

gl/l (1139)

رویکرد شکلی به معماری هادی میرمیران و بهرام شیردل "

رویکرد شکلی به آثار معماری از مباحث مطرح در معماری معاصر است، به‌گونه ای که متفکران بسیاری با این رویکرد به تحلیل آثار معماری پرداخته‌اند. توجه به فرم اثر بدون‌توجه به مفاهیم شکل‌دهنده‌ی آن و تجزیه و تحلیل روند شکل‌گیری فرم از مهمترین مسائل در رویکرد شکلی هستند که در این مقاله به آن پرداخته می شود و آثار معماری هادی میرمیران و بهرام شیردل با این رویکرد تجزیه و تحلیل خواهند شد .

یکی از نخستین کسانی که به شکل در معماری توجه ویژه کرد، دوران3 (1760-1834 م.) متفکرو معمار فرانسوی بود. او در سال 1800 میلادی معماری را چنین تعریف کرد : « معماری هنر ترکیب اشکال است ، به نحوی که در تمام ساختمانهای عمومی وخصوصی قابل‌تحقق باشد.» هدف اصلی دوران از این تعریف، تئوریزه‌کردن مباحث طراحی برای آموزش معماری بود که آنها را در کتاب معروفش به نام « دقت و تأکیدی بر درس‌های معماری» نشان می دهد. عناصر معماری که دوران از آنها نام می‌برد عبارتند از : «دیوارها، ستونها و طاق‌ها» و با این عناصر به دسته‌بندی و تحلیل آثار معماری دوره‌های مختلف می‌پردازد.

راب کرایر در ادامه‌ی کار دوران به بررسی و تحقیق آثار معماری جهان با توجه به شکل آنها پرداخت. او در کتاب « ترکیب‌بندی معماری» شکل های پایه،یعنی مربع، دایره و مثلث را تعریف کرده و براساس آنها به تحلیل آثار معماری پرداخته است. کرایر علم هندسه را مبنای مشترک همه‌ی معماری ها قرار داده و عناصر معماری را به دسته‌های زیر تقسیم می‌کند : 1ـ نقطه 2ـ خط 3ـ سطح 4ـ حجم 5ـ فضای داخلی 6ـ فضای خارجی، و در ترسیم‌های زیادی، حالت‌های گوناگون این عناصر را بررسی می‌کند. او دسته‌بندی بسیار مشخصی در مورد مهمترین سیستم‌های سازماندهی عملکرد دارد که عبارت اند از: سازماندهی مرکزی ، سازماندهی خطی ، سازماندهی مرکزی و خطی ، سازماندهی چندشاخه‌ای ، سازماندهی شبکه‌ای ، سازماندهی سطوح مختلف بر روی هم ، سازماندهی پیچ در پیچ .

در مجموع کرایر هم باتوجه به شکل، به‌عنوان تنها مرجع مشترک و با ابزار هندسه به تحلیل معماری می‌پردازد.

کلاوس هردگ از دیگر متفکرانی است که در تحلیل‌هایش از رویکرد شکلی استفاده می‌کند.او در کتاب « ساختار و شکل در معماری اسلامی ایران و ترکستان» به بررسی شکل در معماری ایران و ترکستان ــ از فضاهای بزرگ شهری تا یک اتاق کوچک ــ می‌پردازد و با تحلیل نمونه‌های شاخص معماری و مقایسه‌ی آنها باهم ، در جستجوی فهم و درک معماری آنها است. بعنوان نمونه در مقایسه‌ی شکلی یک مینیاتور متعلق به 1520 میلادی و پلان مسجدشاه اصفهان (1630ـ1597 م.) به این نتیجه می‌رسد که احتمالاً در طرح این مسجد از ساختار شکل آن مینیاتور استفاده شده است.

در این مقاله با رویکرد شکلی آثار معماری دو معمار ارزشمند ایرانی ــ هادی میرمیران(1323) و بهرام شیردل(1330) ــ بررسی و بدون توجه به مفاهیم مطرح شده در آن پروژه‌ها دیاگرام فرم آنها تحلیل می شود.پرسش اصلی در هنگام مقایسه ی آثار این دو معمار این است که فرم چه جایگاهی در آثار این دو معمار دارد؟ در این بررسی هر گروه از آثار در گرایش غالب شکلی حاکم بر آن تعریف شده، اما در هر گروه غیر از گرایش های غالب،گرایش های فرعی دیگری هم دیده می شود.منظور از دیاگرام در این مقاله، خلاصه ی فکر است که به ساده ترین شکل بیان می شود.به عبارت دیگر دیاگرام فرم،خلاصه ی فکر هنرمند در مورد اثر است. طرح این مقاله می تواند آغازگر راهی در تجزیه و تحلیل و نقد آثار معماری معاصر ایران باشد و نگارنده از نظرات کارشناسان استقبال می نماید.

1- آثار معماری میرمیران را می‌توان در سه گرایش شکلی دسته بندی کرد :

1-1‌ استفاده از دیاگرام فرم آثار معماری

میرمیران در پروژه‌های ابتدای دهه هفتاد خورشیدی از این روش در طراحی پروژه‌های معماری استفاده کرده است.در این روش، او با انتخاب دیاگرام فرم یک اثر معماری، طراحی را آغاز کرده ــ به تعبیر بهرام شیردل، معماری را از معماری شروع می‌کند ــ و در روند طراحی گاهی پروژه تا آخر، تحت تأثیر دیاگرام اولیه باقی مانده و گاهی دچار تغییرات شگرفی شده است.

میرمیران در پروژه فرهنگستان‌های ایران (اردیبهشت 1373) با استفاده از عناصر فضایی معماری ایران مانند : مدخل، صفه، دروازه، چهارطاق، حیاط و ایوان شروع به طراحی کرده و در روند طراحی از تناسبات افقی و عمودی مسجد کاج اصفهان ( در حدود 1325 م.) هم استفاده کرده و در نهایت به پروژه‌ای دست یافته که دیاگرام فرم آن تاحدودی تحت تأثیر دیاگرام فرم مسجد کاج اصفهان است.

در پروژه کتابخانه ملی ایران (دی ماه 1373) که به فاصله زمانی اندکی نسبت به پروژه فرهنگستان‌ها طراحی شد، یکباره دیاگرام فرم پروژه متحول می شود. البته این تحول در اثر آشنایی میرمیران با شیردل و تأثیری که از او می‌گیرد، حاصل شده است.گفته شده" او از شکل تجرید شده ی دماوند در ایجاد فرم طرح خود استفاده کرده است" اما به‌نظر می‌رسد دیاگرام فرم این پروژه تحت تأثیر پروژه‌ی سردر ورود به یک غار باستانی (72ـ1967) اثر ماسیمیلیانو فوکساس است.البته پروژه‌ای که در نهایت خلق شده، دارای شکلی منحصر به فرد است و به تعبیر بهرام شیردل از معدود پروژه های آن مسابقه بود که قابل مطرح شدن در عرصه ی بین المللی است.

پروژه‌ی دیگری که در این گروه قرار می‌گیرد، مجموعه ورزشی رفسنجان (80ـ1373) است.این پروژه هم تحت تأثیر دیاگرام فرم یک یخچال سنتی است که در نزدیکی سایت پروژه قرار دارد. این پروژه تفاوت شکلی زیادی با یخچال موردنظر ندارد ، بلکه تفاوت عمده در تغییرکاربری و مصالح ساختمانی آن است. بنابراین خلاقیتی برای آفرینش فرم معماری صورت نگرفته است.

2-1 استفاده از دیاگرام فرم آثار هنری و طبیعت

در این مرحله میرمیران با استفاده از فرم‌های موجود در طبیعت یا آثار هنری موجود ، شروع به طراحی کرده و در روند طراحی کاملاً از آنها فاصله گرفته و به پروژه ای با دیاگرام متفاوت دست می‌یابد.

او در پروژه موزه ملی آب ایران (1374) از خواص شکلی دو عنصر آب و خاک استفاده می‌کند و به اصطلاح تر و خشک را باهم می‌بیند و به آن‌ها تجسم می بخشد. فرمی که در نهایت خلق شده بسیار بدیع است و ارتباط عمیقی با سایت پروژه دارد. البته به نظر می رسد رابطه ی ظریفی بین دیاگرام شکل این پروژه و دیاگرام شکل پروژه ی ترمینال بین المللی بندر یوکوهاما اثر کاتزیو سجیما وجود دارد.

در پروژه کتابخانه مجلس کانسای- ژاپن (1375)، او و همکارانش با سه ‌دیاگرام، فرم پروژه را تکمیل کردند. ابتدا ساختار سه‌قسمتی شعر هایکو مدنظر میرمیران قرار گرفت ، سپس به پیشنهاد دانشمیر از مجسمه‌ی آلبرتو جیاکومتی ــ دستانی که تهی را دربرگرفته‌اند ــ استفاده شد وساختار سه‌قسمتی موردنظر به دو فرم و یک فضای بینابین تبدیل شد. ( این دیاگرام در آینده بیشتر مورداستفاده ی میرمیران قرار می‌گیرد) و در نهایت با نظر شیردل مجسمه‌ای از رایمو اوتراینن ((TOMENA,1976 آخرین تأثیر را بر فرم کتابخانه گذاشت و باعث شکل‌گیری خطوط افقی و برآمدگی‌ها و فرورفتگی‌هایی در پروژه شد. در مجموع پروژه‌ای که حاصل شد، دارای دیاگرام فرم جدیدی است و به‌نظر می‌رسد از موفق‌ترین پروژه‌های معماری معاصر ایران است.

اثر دیگری که در این گروه قرارمی گیرد ، پروژه بانک توسعه صادرات ایران (1376) است. دیاگرام فرم پروژه از مکعبی شکل گرفته است که شکافی در‌آن قرار دارد و یادآور فرم گاوصندوقی است که در‌ش اندکی بازمانده است. همچنین به‌نظر می‌رسد پوسته‌ی خارجی پروژه تحت تأثیر اثری از رابرت اسمیتسون بنام Strati Pendenti (1988)است.

3-1 استفاده از دیاگرام دو فرم و فضای بینابین

این دیاگرام را می‌توان در آثار گذشته‌ی میرمیران هم مشاهده کرد، اما در چند پروژه ی متاخر نقش اساسی را در سازماندهی پروژه‌ها به‌عهده می‌گیرد.خصوصیت اصلی این فضای بینابین، ترکیب‌شدن با فضاهای عمومی و شهری است و به‌نظر می‌رسد میرمیران در این آثار به زبان شخصی ویژه ای دست یافته و دیاگرام فرم جدیدی از آن حاصل شده است.

پروژه کانون وکلای دادگستری تهران (80- 1374) ازجمله آثاری است که درآن از دیاگرام دو فرم و فضای بینابین استفاده شده است. این پروژه هم مانند پروژه کتابخانه کانسای از مکعبی تشکیل شده است که یک فضای تهی به‌صورت مورب آنرا بریده است. استفاده از فرم ترازو (نماد عدالت) بعنوان دیاگرام فرم اولیه، تأثیر به‌سزایی در معلق‌شدن دو قسمت حجم داشته است و باعث‌شده فرم‌ها در فضای بینابین بصورت معلق دیده شوند. (تصویر15)

میرمیران در پروژه توسعه حرم حضرت معصومه (1378) هم از این دیاگرام استفاده می‌کند. دیاگرام فرم پروژه از دو حجم، یکی بزرگ و دیگری کوچک با فضایی بینابین آنها شکل گرفته است. فضای بینابین گذری شهری است که مردم را به‌طرف سمت سایت هدایت می‌کند. در شکل‌گیری فرم این پروژه،منابع دیگری مانند: الهام از «موجهایی که در اثر وزش باد در شن‌های کویر و یا آب دریاچه پدید می‌آید»، و برداشتی از جریان معماری نواری هم تأثیر داشته است.

دیاگرام مورد بحث در پروژه‌ی سفارت ایران در فرانکفورت (1379) به اوج بیان شکلی خود می‌رسد. در این پروژه هم فضای بینابین به گذری عمومی تبدیل‌شده و هم به رابطه ی شهر و معماری توجه ویژه شده است.

سرانجام جالب است بدانیم که دیاگرام فرمی که میرمیران در این پروژه‌ها از آن استفاده کرده است در دوره‌ی عیلامی برای سازماندهی معابد استفاده می شده است. راه موربی که به درون معبد وارد می شد ، فضا را به سه قسمت تقسیم می کرد.

2- آثار معماری شیردل را هم می‌توان در سه گرایش شکلی دسته بندی کرد :

1-2 استفاده از دیاگرام‌های هندسه فولد

شیردل قبل از بازگشت به ایران ،سه پروژه‌ی موفق در عرصه‌ی بین‌المللی طراحی کرد که همه‌ی آنها اهمیت د‌ارند. بحث اصلی در شکل‌گیری فرم این پروژه‌ها، هندسه ی فولد و سطوحی است که بر هم تا می شوند. شیردل در این‌باره گفته است : " بحث درباره‌ی نظریه‌ی فولدینگ تقریباً دوسال است که به‌صورت فعلی مطرح شده است و به‌نظر من از تحولاتی است که در کار ما و آرشیتکت‌های دیگری که به آن شهرت یافته‌اند، پدید آمده است. همه‌ی پروژه‌هایی که طراحی کرده‌ایم، در ادامه‌ی یکدیگر قرار دارند، تحولی که خود پایه‌ی تحول دیگری می‌شود. زمانی که پروژه‌هایی را در لوس‌آنجلس آغاز کردیم و بخصوص طرح کتابخانه اسکندریه، اساس طراحی بر فولدینگ بود، بدون‌آنکه از این مبحث ریاضی که یک ریاضی‌دان فرانسوی پایه‌گذار آن است اطلاعی داشته باشیم.برحسب اتفاق با این نظریه آشنا شدیم و در پروژه‌های بعدی با دقت نظر بیشتری نسبت به آن، فضاها را طراحی کردیم. مثلاً در طرح نارا ،کار قبلی را ازنظر فضایی با این نظریه‌های ریاضی تطبیق دادیم."

به‌نظر می‌رسد که طرح تالار همایش نارا44 (1992) بجز هندسه فولد، (دیاگرام زین اسبی که 90 درجه چرخیده است) تحت تاثیر یکی از اسکیس‌های اولیه ی پیتر آیزنمن در طرح مجموعه نانوتانی ژاپن (92ـ1990) است. مسئله‌ی دیگری که در مورد این طرح مطرح شده است، شباهت ساختار فضایی معابد بودایی با ساختار فضایی پروژه ی نارا است، که در اثر مقایسه‌ی دیاگرام فرم آنها متوجه این مسئله خواهیم شد. در مجموع فرم بدست‌آمده بسیار پیچیده و پیشرو بوده که در سطح بین‌المللی مطرح شده است.

پروژه‌ی دیگری که در آن از هندسه فولد استفاده شده ، موزه ملی اسکاتلند ( 1992 ) است که با فاصله زمانی اندکی از تالار همایش نارا طراحی شده است. الهام ازعناصر موجود در طبیعت نقش اساسی در بوجودآمدن فرم این پروژه داشته است.شیردل در مورد این پروژه گفته است:"حجم کلی ساختمان خصوصیاتی نظیر Great Glen (دره‌ای در اسکاتلند)، کوههای Grampian، پیچ و خمهای کالدونیا و سنگ‌های ایستاده باستانی و مرموز را تقلید می‌کند."

2-2 استفاده از دیاگرام فرم آثار هنری

شیردل در این مرحله به مجسمه‌های رایمو اوتراینن (94ـ1927) علاقه‌مند شد و در پروژه‌های معماری اش از دیاگرام فرم آثار اوتراینن استفاده کرد و توانست به پروژه‌های موفقی ازلحاظ تولید فرم و فضای تجربه نشده دست یابد. همچنین جریان معماری نواری- که محصول دوران پست‌مدرن و نگاه پلورآلیستی به جهان هستی است- در این دوره موردتوجه شیردل بوده است.

به نظر میرسد در پروژه فرودگاه بین‌المللی امام خمینی (1374) شیردل از دیاگرام فرم یکی از آثار اوتراینن استفاده کرده و توانسته به خلق فرمی بدیع در طرح فرودگاه دست یابد. در اثر مقایسه ی این دو اثر می توان وجوه مشابهی را در آنها دید. کشیدگی در امتداد افق و لایه لایه شدن فضا از مهمترین ویژگی های شکلی این پروژه است .

پروژه بانک توسعه صادرات ایران (1376) از موفق‌ترین آثار شیردل در این دوره است که در طرح آن از دو دیاگرام استفاده شده است.ساختار اصلی این پروژه از کنار هم قرار دادن برش‌هایی از دیاگرام Cusp بدست آمده است. اما به‌نظر می‌رسد دیاگرام فرم یکی دیگر از آثار اوتراینن( ( Water Shadow,1980 در شکل‌گیری این اثر نقش به‌سزایی داشته است. در مجموع فرم نهایی خلق شده از فرم‌های بسیار پویا است. به‌گونه‌ای که پروژه تعداد نامحدودی نما دارد و مسئله‌ی طراحی نما به‌صورت سنتی، در این پروژه مورد نقد قرار گرفته است.

در طرح توسعه حرم حضرت معصومه (1378) به نقش حیاط و فضای خالی آن در مرکز توجه می شود. از آنجا که مرکز در فضاهای معماری ایران دست‌نیافتنی است، در این پروژه هم مرکز دست‌نیافتنی شده و کل پروژه حول این مرکز و مرکز دیگری که در خارج از طرح قرار دارد، شکل گرفته است.

همچنین به‌نظر می‌رسد که در طرح نماهای داخل حیاط و نحوه‌ی قرارگیری گنبد در حجم بنا از دیاگرام فرم یکی دیگر از آثار اوتراینن( ( Light Ship,1978 استفاده شده است. اما نکته‌ی قابل‌توجه در این پروژه نسبت به پروژه‌های دیگر این دوره، نقدی است که به دیاگرام فرم معماری‌های گذشته وارد شده است. دیاگرام معماری‌های قبل از معماری مدرن «فرم بر روی زمین» بود، در دوره معماری مدرن« فرم بر فراز زمین» دیاگرام غالب شد و اما در دوره معاصر، دیاگرام «فرم از زمین» مطرح شده است که در این پروژه‌ شیردل به این دیاگرام معماری معاصر توجه کرده است.

3-2 استفاده از دیاگرام فرم بدون مرکز

شیردل در پروژه‌های اخیرش نوعی بازگشت به معماری ایران را تجربه کرده است. سازماندهی فرم در اطراف یک تهی، ساختاری است که منشاء شکل‌گیری مساجد ، مدارس و خانه‌های بسیاری در معماری ایران بوده است. البته این سازماندهی، که شیردل حول تهی مطرح می‌کند،بسیار پیچیده‌تر است و با خود مفاهیم معماری معاصر را به‌همراه دارد. ــ مانند طرح توسعه حرم حضرت معصومه که به آن اشاره شد ــ او در پروژه مجموعه مسکن استیجاری یزد (1379) از این سازماندهی استفاده کرده و دو فضای خالی عظیم را در مجموعه قرار داده و با شبکه راههای شیب‌دار و پیوسته‌ای، سطوح مختلف پروژه را سازماندهی می‌کند.

او در این باره گفته است : «سازماندهی فضایی عناصر سایت در اطراف یک تهی صورت می‌گیرد و این خود استعاره‌ای است از اینکه در بافت شهرهای ایران ما نومنتالیسم مورد نقد قرار گرفته و مرکز وجود ندارد.»

نکته‌ی دیگری که شیردل همواره بدان توجه دارد- و در کار میر میران هم به آن اشاره شد- ، رابطه ی شهر با طرح معماری پروژه است، که در این پروژه باعث به وجود آمدن راهی عمومی شده است که از بین ساختمان های موجود حرم و پروژه ی شیردل می‌گذرد وگذرهای اطراف را به هم متصل می کند . پروژه دیگری که به دقت بحث رابطه ی شهر با معماری و دیاگرام فرم از زمین در آن مطرح شده است، سفارت ایران در برزیل (1380) است. ساختار پروژه از کنارهم قرارگیری سه ‌فرم با سه‌کاربری مشخص بوجود آمده است، که به‌نظر می‌رسد علاوه بر ساختار فضایی باغ ایرانی، تحت تأثیر دیاگرام فرم خانه‌ی شماره 10 جان ‌هیدک هم می‌باشد. سه گذر طراحی شده در طرح، حول یک تهی به ‌هم می‌پیچند و فضایی خالی را در دل حجم پروژه بوجود می‌آورند. ارتباط این خالیِ معلق به‌طور آگاهانه با زمین قطع شده است و درمجموع با این پروژه، شیردل بیشتر به هدف اصلی‌اش که همانا خالی‌کردندر معماری است، نزدیک شده است. سرانجام شیردل در طرح مرکز فناوری نهاد ریاست‌جمهوری (پاییز 1380) دوباره به فضای خالی در مرکز روی می‌آورد و فضاها را حول یک تهی سازماندهی می‌کند. نکته ی قابل توجه پس از مطالعه ی آثار شیردل، دسته بندی خود او از پروژه هایش است. -که به دسته بندی نگارنده بسیار نزدیک است- او آثارش را به چهار دوره تقسیم می کند: " 1.پروژه اول معماری 2. پروژه دوم معماری 3. پروژه سوم معماری 4. پروژه چهارم معماری."

نتیجه گیری

در مجموع از این مقاله می توان به نتایج زیر دست یافت:

1. میرمیران و شیردل در فرایند طراحی معماری،از یک دیاگرام فرم به عنوان نقطه ی آغاز طرح استفاده می کنند.این روش شاید اولین بار توسط مارسل دوشان ابداع شده باشد.دوشان هنگامی که با دخل و تصرف در مونالیزای داوینچی اثری بنام L.H.H.O.Q. تولید کرد،آغازگر راهی بود که تحت عنوان حاضر-آماده (Ready-Made) معروف شد و شاید بتوان استفاده از دیاگرام فرم آثار موجود را در معماری میرمیران و شیردل در ادامه ی کار دوشان قرار داد که در نوع خود روش بسیار مطرحی در طراحی معماری معاصر محسوب می شود. به عنوان نمونه میتوان به استفاده ی رم کولهاس از دیاگرام فرم ویلا ساووا ی کوربوزیه در پروژه ی ویلا دال آو اشاره کرد.

2. میرمیران بیشتر بر فرم و ویژگی های تندیسگونه ی آن تاکید می کند و این ویژگی باعث به وجود آمدن شباهت هایی در کل کارهای سه دوره ی مورد بحث این مقاله شده است و از این جهت شاید بتوان کارهای او را با کوربوزیه مقایسه کرد که همواره یکی از دغدغه های او هم فرم تندیسگونه ی پروژه بود (مانند نمازخانه رنشان).

3. شیردل به فضا و روابط فضایی بین احجام توجه می کند و به همین دلیل در هر دوره فرمی که تولید می کند ،دارای ویژگی های متفاوتی نسبت به فرم های قبلی است و از این جهت می توان آثار او را با جان هیدک مقایسه کرد،که دغدغه ی فضا و روابط فضایی بین احجام را داشت (مانند پروژه ی ماسک برلین).

4. با دقت در روند شکل‌گیری آثار معماری این دو معمار ‌ می‌توان بازگشتی به معماری ایران را در آثار متاخر آنها مشاهده کرد. میرمیران با کاستن از فرم و افزودن به فضا(حرکت از ماده به روح) و شیردل با توجه به فضای خالی در مرکز به دنبال برقراری ارتباط با معماری ایران هستند که هر دو روش حرکتی در جهت پیشبرد معماری ایران در عرصه های بین المللی است.

معماری پست مدرن ایرانی – قسمت دوم

    توجه و درک صحیح از ماهیت معماری ایرانی و تلفیق مناسب آن با اصول و فن ساختمان سازی ساختمان های مدرن، تلاش معماران ایرانی برای بومی کردن معماری مدرن، در اوایل سلطنتِ پهلوی دوم بود، از این رو این نوع نگرش که به پست مدرن بوم گرا یا تاریخ گرا در جهان معروف است را می توان به معماری نوگرای ایرانی نسبت داد.

    از مشخصه دیگر این دوره می توان به نوگرایی عصر مدرن و همچنین استمرار سنت معماری ایرانی به صورت شفاف و هنرمندانه که در شکل کالبدی بنا ملحوظ شده است، اشاره کرد. می توان بیان نمود که اصول نظری و شکلی این سبک معماری بر پایه زمان (عصر مدرن) و مکان (سرزمین ایران) استوار است. این دو رکن اساسی، هم تراز یکدیگر در ترکیب کالبدی ساختمان نشان داده می شد.

این نوع نگرش را می توان معماری پست مدرن به مثابه زمینه تاریخی یک کشور برشمرد.

فردریک جیمسن نظریه پرداز فرهنگ معتقد است:

سالهای دهۀ 1960 که اوج شکوفایی مدرن به شمار می رود، از جهات گوناگون، دوران انتقالی رهگشایی است، دورانی که در آن نظم نوین جهانی (استعمار نو، انقلاب سبز، رایانه ای کردن، و اطلاعات الکترونیکی) به واسطۀ تضادهای درونی و مقاومت های بیرونیش که به گونه ای هم زمان استقرار می یابد، کنار زده شده و دچار آشفتگی می شود.

 

    هنرمندان پست مدرن شکل و شمایل انسانی و دیگر فرم های قابل شناخت را مجدداً در کارهایشان عرضه کردند، در معماران پست مدرن تاریخ گرا به کار گیری سبکهای تاریخی یا اجزاء قابل شناخت سبکهای خاص، مفهوم و مقصودی مشابه دارد؛ خلق فرم با در نظر گرفتن پیوستگی ها و رابطه ها، تا حد ساختن یک روایت.

مجموعه ورزشی رفسنجان اثر میرمیران

**حجم مخروطی شکل نمایانگر یخچال های کویری هستند که بعضی از آنها هنوز هم در کرمان یافت می شوند. این نوعی برخورد مینیمالیستی میرمیران با یخچالهای کویری می باشد.

برخورد معماران ایرانی با معماری مدرن شکل گرفته در ایران:

    همان طور که گفته شد این نحوه برخورد با معماری مدرنِ شکل گرفته شده در ایران به دو دوره قابل تقسیم است: 

دوره اول که از فرمها و کاشی کاری ایرانی به عنوان زینت برای ساختمان های مدرن استفاده می شد.

دوره دوم را معمارانی ساختند که با درک صحیح از روند شکل گیری معماری ایرانی، سعی بر ایجاد و خلق فضای معماری ایرانی و شکل دادن هویت ایرانی به معماری مدرن بودند.
 دوره اول:
    در این دوره که به عنوان معماری مدرن اولیه ایران نیز شناخته می شود، فرم های سنتی و معماری گذشته ایران به عنوان زینت برای ساختمانهای مدرن مورد استفاده قرار گرفتند.

فرم و نقوش تاریخی به عاریت گرفته شدند و تنها به عنوان تزئین بر روی بناهای مدرن استفاده می شدند، که خود نوعی آرایش یا بزک ساختمان ها به شمار می رفت.

از معماران شاخص این دوره می توان به معمارانی مثل: هوشنگ سیحون، نادر اردلان، کامران دیبا، کورش فرامرزی، محسن فروغی، علی سردار افخمی، و غلامرضا فرزانمهر اشاره کرد. 

در این دوره سعی شد تا ساختمان هایی طراحی شود که در آن به شیوه ای مناسب و ترکیبی زیبا، تلفیق این دو معماری کاملاً متفاوت صورت پذیرد. بدین ترتیب حتی قبل از آنکه معماری پست مدرن در غرب و نهایتاً در کشورهای دیگر گسترش یابد، نوعی معماری مدرن ایرانی که توجه به تمدن، فرهنگ و تاریخ ایران داشت، در کشور ما رشد نمود.

از آثار معروف و شاخص این دوره می توان به بناهای زیر اشاره کرد:

کتابخانه دانشگاه تهران

ساختمان تئاتر شهر تهران، علی سردار افخمی

مسجد دانشگاه تهران، محسن فروغی

مجلس قدیم شورای اسلامی، آندره بلوک و حیدر غیایی

خانه دولت آبادی، هوشنگ سیحون
دوره دوم:
    در این دوره معماران در ابتدای طرح، سعی بر تلفیق و نمایش هر دو جنبه فرهنگ بومی ایران و خصوصیات جهانی عصر مدرن در کالبد فیزیکی بنا را داشتند. این مطلب بر خلاف قالب بناهای جدید است که یا شکل ساختمان به کلی مدرن و یا به کلی سنتی است و یا طرح های سنتی به عنوان آرایش یا بزک ساختمانهای مدرن مورد استفاده قرار می گرفتند.

فرم آوانگارد(Avant-Garde) (آوانگارد به معنی پیشتاز، گروه پیش رو در هر زمینه به ویژه در موسیقی، ادبیات و هنرهای تجسمی که آثارشان عمدتاً به خاطر شیوه های نامعمول و آزمایشی متمایز می شود. ) در معماری را در این دوره هوشنگ سیحون فارق التحصیل دانشکده هنرهای زیبای تهران و بوزار پاریس و سومین رئیس دانشکده هنرهای زیبا بدین گونه توضیح می دهد :

 

« ما سعی کردیم که در ایران معماری مدرن داشته باشیم، ولی مدرنی که حال و هوای گذشته ایران در آن تبلور داشته باشد »

 

این دوره تا اوایل انقلاب ادامه داشت و با شروع جنگ این روند رو به رشد معماری ایران در اوج خود به کلی نابود شد.

از آثار شاخص این دوره می توان به بناهای زیر اشاره کرد:

مقبره بوعلی سینا، (1330-1326) هوشنگ سیحون

مقبره نادر شاه، (1338) هوشنگ سیحون

مقبره حکیم عمرخیام، (1341) هوشنگ سیحون

مقبره استاد کمال الملک، (1342) هوشنگ سیحون

مدرسه عالی مدیریت (امام صادق کنونی) ، نادر اردلان

دانشگاه بوعلی سینا، نادر اردلان

موزه هنرهای معاصر، (1355-1346) کامران دیبا

شهرک شوشتر نو، (1356-1352) کامران دیبا

بنای و برج آزادی، (1355-1350) حسین امانت

ساختمان سازمان میراث فرهنگی کشور، حسین امانت

سردر ورودی دانشگاه تهران، (1345) کورش فرامرزی

مقبره الشعرا تبریز، (1351-1356) غلامرضا فرزانمهر
 مراسم روز معمار و اعطای جایزه میرمیران

سوم اردیبهشت‌ماه سال‌جاری، جایزه‌ی میرمیران به برترین پایان‌نامه‌ی دانشگاهی اعطا می‌شود.

در مراسمی که هم‌زمان با سومین سال‌روز درگذشت سیدهادی میرمیران در خانه‌ی هنرمندان برگزار خواهد شد، ازسوی بنیاد میرمیران به برترین پایان‌نامه‌های کارشناسی ارشد و دکترا جایزه‌هایی تعلق خواهد گرفت.

همچنین مراسم بزرگداشت سیدهادی میرمیران به‌همراه برپایی نمایشگاه کتاب و آثار منتخب و همچنین نمایشگاهی از آثار وی در نگارخانه‌ی به‌نام خودش در خانه‌ی هنرمندان برگزار می‌شود.

رییس انجمن مفاخر معماری در این‌باره توضیح داد: روز معمار که هرساله با یک عنوان برگزار می‌شود، امسال با عنوان فناوری‌های نوین ساختمانی برگزار خوهد شد.

محمدرضا قهاری اضافه کرد: این برجسته‌ترین کاری است که برای روز معمار امسال در نظر گرفته شده است.

وی همچنین از احداث پژوهشکده معماری میرمیران در کاشان خبر داد و گفت: این پژوهشکده به‌زودی راه‌اندازی خواهد شد.

قهاری درباره محوطه‌سازی مزار هادی میرمیران در قطعه هنرمندان توضیح داد: دو پروژه طراحی قطعه هنرمندان و ساخت تندیس او از برنامه‌های پیش‌بینی‌ شده بودند که ساخت تندیس با هزینه سازمان اقتصادی کیش انجام و هم‌زمان با دومین سال خاموشی هادی میرمیران درگذر هنرمندان کیش نصب و پرده‌برداری شد. اما محوطه‌سازی قطعه‌ی هنرمندان به‌خاطر مشکلات موجود عملی نشد و دلیل آن نیز بودجه‌ای بود که باید از طریق شهرداری تأمین می‌شد.

سید هادی میرمیران – هنرمند معمار و شهرساز-، شانزدهم فروردین‌ماه 1385 نقشه‌ها و طرح‌های نیمه‌کاره‌ی احیای تاریخ ایران را موقتا رها کرد؛ تا برای ادامه‌ی مداوا به آلمان سفر کند. اما عمل جراحی موفق نبود و به‌رغم تلاش پزشکان برای به‌هوش آوردنش، پس از یک‌هفته بی‌هوشی دار فانی را وداع گفت.

از همان روزهایی که توده‌ای در کلیه‌اش پیدا شد، دیگر میرمیران بدون عصا یا ویلچر راه نرفت، اما تا وقتی به اتاق ساده و کوچک او در گوشه ساختمان محل کار پویا و پررفت‌وآمدش نمی‌رفتی، باور نمی‌کردی که روی ویلچر می‌نشیند و ساعاتی طولانی را روی تخت می‌گذراند و چنین طرح‌هایی می‌آفریند.

مدیریت قاطع و حضور مستمر و باوسواسش در جلسات که در اتاق خودش تشکیل می‌شد، حاکی از این امر بود.

به گفته‌ی خیلی‌ها او مارسل دوشان ایران است. تصاویر ماکت‌های ساختمان‌های اجرا شده و نشده، خود حاکی از این مدعاست.

سال‌های 1345، 46 و 47، آن روزهایی که مهندس هوشنگ سیحون رییس دانشکده‌ی هنرهای زیبای دانشگاه تهران بود و ‌به هر بهانه‌یی دانشجویان را جریمه و وادارشان می‌کرد تا معماری ایران را بشناسند، آنان را به رلوه – اندازه‌گیری و تهیه نقشه – از بناهای معماری مجاب می‌کرد؛ از قره‌کلیسای ماکو، کلیسای جلفا گرفته تا ارگ علیشاه و…؛ مسجد عالی‌قاپوی اصفهان نصیب میرمیران شد.

طرح‌های فانتزی، تخیلی و ایده‌های بلندپروازانه‌ی او را سال پایینی‌های دانشکده‌ی معماری دانشگاه تهران، و آتلیه‌ی پروفسور اعتصام به‌خوبی به‌یاد دارند.

دانشجویی که بیشترین مدال، نشان و جایزه‌ی دانشکده را از آن خود می‌کرد.

سال 1347و پس از پایان تحصیل، فعالیت حرفه‌یی‌اش را آغاز کرد و با تاسیس شرکت ملی ذوب آهن ایران – اصفهان، 10 سال مسؤول کارگاه معماری و آتلیه‌ی طراحی معماری و شهرسازی این شرکت شد.

پس از انقلاب، وزیر مسکن و شهرسازی وقت – زنده‌یاد مهندس سراج‌الدین کازرونی – از هادی میرمیران کمک گرفت و طرح جامع منطقه و شهر اصفهان را به او سپرد. او شهر جدید بهارستان را طراحی کرد.

میدان کهنه‌ – محل زندگی کلمیان اصفهان، حوالی مسجد جامع بود، میرمیران طرحی جدید برای این میدان ارایه داد؛ می‌گویند نقطه عطف اصفهان از آنجا بسته شده است. هم‌چنین بسیاری از کارشناسان اذعان دارند، بسیاری از آن‌چه را که اصفهان امروز دارد، از این پیشکسوت سازمان نظام مهندسی ساختمان کشور است.

ساختمان مکتب‌القرآن و طراحی مجموعه فرهنگستان‌های جمهوری اسلامی که عنوان نخست مسابقه – سال 1373- به خود اختصاص داده بود، هنوز در خاطره‌ها جا دارد. این طرح‌ها را نقطه‌ی تحولی در معماری پس از انقلاب می‌دانند که یخ بسته‌شده معماری پس از انقلاب را آب کرد.

جایزه‌ی نخست و مقام اول این مسابقه به طراحی او – برج سه‌تایی بلندی که دروازه‌ی علم میانه‌ی آن جا داده شده بود ـ تعلق گرفت؛ اما هنوز هیچ‌کس نمی‌داند چرا طرح پنجم اجرا شد که البته هنوز نیمه‌کاره مانده است.

میرمیران مشاور مادر شهر بم هم بود؛ طرح توسعه‌ی شاه‌چراغ روی میز کارش پهن و نیمه کار ماند و بازسازی محوطه ارگ کریم‌خانی شیراز هم.

پروژه‌ی کتابخانه شورای شهر کانسای، پروژه موزه ملی آب ایران و طرح بزرگراه نواب، توسعه‌ی میدان بهارستان، مجموعه‌ی کریمخان زند شیراز، طرح توسعه حرم حضرت معصومه (س) و فعالیت در زمینه طراحی شهری اصفهان شیراز و تهران – طرح نواب، در کارنامه‌ی مفید کاری‌اش ماندگار ماند.

آثار میرمیران دارای ویژگی تندیس‌گونه‌یی است و نمونه شاخص این ویژگی در پروژه‌ی بانک توسعه صادارت ایران هویداست. او متدهایی را که در جهان می‌آمد، بلافاصله دریافت و در معماری خود به کار می‌بست.

کم کردن از ماده و افزودن به فضا ویژگی مهم کارهای اوست؛ ترکیب معماری با شهر، تعلق به مکان و همگامی با روح زمان ویژگی‌های دیگر آثار میرمیران است.

فانتزی‌های جوان پویای دهه‌ی 40 اجرایی، ساده، بی‌پیرایه و موفق‌تر از پیش شده بودند. ساختمان کانون وکلای دادگستری مرکز، با اجرای نمای مسعود عربشاهی حکایت از آن دارد.

ایده نو، خلاقیت، نوآوری و داشتن حرف تازه اصلی‌ترین معیار انتخاب هیات داوری جایزه‌ی معمار ?? برای انتخاب این بنا به عنوان برترین ساختمان‌های پس از انقلاب بود.

کسب 30 جایزه‌ی عموما نخست، تقدیر، لوح، نشان و مدال و تالیف حدود10 مقاله در زمینه‌های مختلف معماری و نیز ده‌ها سخنرانی در دانشگاه‌ها و مجامع مهم و معتبر دنیا، این فارغ‌التحصیل ممتاز دانشگاه تهران را جزو برترین‌های معماری ایران کرده بود.

سیدمحمد خاتمی – رییس جمهوری وقت ایران در سال 83 – نشان دولتی درجه‌ی یک فرهنگ و هنر کشور را به وی اعطا کرد.

بنا بر این گزارش، 10 پروژه برای دور دوم رقابت انتخاب شدند و مهندیس مشاور نقش جهان پارس به خاطر کیفیت هنری برنده شد.

این معمار نامدار ایران دقایقی پس از ظهر روز 30 فروردین 85 درپی عمل جراحی از ناحیه ستون فقرات در آلمان درگذشت و در قطعه‌ی هنرمندان بهشت زهرا (س) به‌خاک سپرده شد.

● رونمایی کتاب «مجموعه آثار میرمیران»

:: آرونا

سید هادی میرمیران را بدون اغراق تاثیر گذارترین معمار بعد از دوره دفاع 8 ساله 15 سال اخیر درمعماری معاصر ایران است؛ معمار و شهرسازی صاحب سبک و یک معمار مولف در معنای واقعی ….

جمعه هفتم بهمن شرکت عمران و بهسازی شهری طی مراسمی کتاب مجموعه آثار سید هادی میرمیران شامل گزیده‌ای از طرح‌ها، عکس ها و پروژه‌های این معمار پیش کسوت را به عموم معرفی خواهد کرد.

سیدهادی میرمیران 60 سال پیش در قزوین متولد شد، او کارشناسی ارشد معماری خود را از دانشکده هنرهای زیبای دانشگاه تهران 37 سال پیش با بالاترین نمره دریافت کرد. فعالیت حرفه ای او را می توان به سه دوره تقسیم کرد.

بین سال های ۱۳۴۶ تا ۱۳۵۷: او در شرکت ملی فولاد ایران و در سازمان برنامه ریزی شهری در کارگاه معماری اش، سمت ریاست معماران را داشت.

بین سال های ۱۳۵۹ تا ۱۳۶۷: در شرکت خانه سازی ایران ریاست قسمت طراحی را برعهده داشت و در سازمان خانه سازی و توسعه شهری اصفهان نیز سرمعمار قسمت طراحی بود.

از سال ۱۳۶۷ تاکنون: او مدیر شرکت مشاور نقش جهان پارس است.

سید هادی میرمیران همچنین در آموزش معماری فعال است.

– استاد دانشگاه علم و صنعت دانشکده معماری از سال ۱۳۷۰ تا ۱۳۷۶

– استاد دانشگاه آزاد اسلامی، دانشکده هنر معماری واحد مرکز از سال ۱۳۷۷ تاکنون

– استاد دانشگاه آزاد اسلامی، دانشکده معماری شیراز از سال ۱۳۷۴ تاکنون

– استاد دانشگاه آزاد اسلامی، دانشکده معماری همدان از سال ۱۳۷۴ تاکنون

– از سال ۱۳۶۸ او در زمینه تهیه مقالات فعالیت کرده است که از آخرین این مقالات که به هجده عدد می رسند، می توان به مقاله «تاثیر معماری اسلامی بر سازه های مذهبی مسیحیان و کلیمیان» اشاره کرد که در سال گفت وگوی تمدن ها در دانشگاه پردیس اصفهان ارائه شد.

یکی دیگر از آخرین مقالات او «معماری نوین ایران» در گردهمایی «معماری دنیای درحال تحول» در موزه هنرهای معاصر در سال 1381 ارائه شد.

هادی میرمیران همچنین در گردهمایی های تخصصی و ارائه مقالات فعال است.

افتخارات شخصی او:

– دریافت تقدیرنامه از سوی جامعه مهندسان مشاور ایران به خاطر «معرفی» معماری ایران در سال ۱۳۷۵

– برنده «جایزه مهراز۱۳۸۲ »

– انتخاب شده به عنوان معمار برتر توسط مهندسان معمار ایران در سال ۱۳۸۲.

– دریافت نشان ملی از دستان ریاست جمهوری و…

حضور در مراسم جمعه 7 بهمن در ساعت 5 بعد از ظهر برای عموم آزاد است.

مکان: فروشگاه بزرگ شهر کتاب، نشر کارنامه، خیابان شهید باهنر (نیاوران)، شماره 426

   سیدهادی میرمیران به سال ۱۳۲۳ در قزوین به دنیا آمد. در سال ۱۳۴۷ از دانشکده هنرهای زیبای دانشگاه تهران فارغ التحصیل شد.

فعالیت حرفه ای این هنرمند معمار تقریباً به سه دوره مساوی تقسیم می شود :

در فاصله ۱۳۴۷- ۱۳۵۷ او در شرکت ملی ذوب آهن ایران، در اصفهان سرپرست کارگاه معماری واحد طراحی و شهرسازی بوده و مسئولیت تهیه و اجرای طرح های متعددی را در زمینه مجموعه های مسکونی، بناهای عمومی و طرح های شهری در شهرهای جدید الاحداث پولادشهر، زیرآب و زرندنو به عهده داشته است.

از سال ۱۳۵۷ تا ۱۳۶۷ ضمن ادامه فعالیت در ذوب آهن، با شرکت خانه سازی ایران و اداره کل مسکن و شهرسازی اصفهان همکاری کرده است.در شرکت خانه سازی ایران مسئولیت سرپرستی واحد طراحی و در اداره کل مسکن و شهرسازی اصفهان مسئولیت تهیه طرح جامع شهر اصفهان و «طرح منطقه شهری اصفهان» با او بوده است.  او در اصفهان برای اولین بار- در حوزه رسمی شهرسازی کشور- مفهوم «منطقه شهری» را به طور جدی مطرح کرد و با ارائه بسیار درخشان طرحی موفق، در فرآیندی سخت و طولانی از جلسات بررسی و تصمیم گیری در کمیته فنی شورای عالی شهرسازی و معماری ایران، توانست ضرورت توجه به مناطق شهری، کشور را به منزله عرصه هایی مشخص، مجزا و مستقل در «حوزه مدیریت و برنامه ریزی شهری» نشان دهد.

 از سال ۱۳۶۷ نیز میرمیران به عنوان مؤسس و مدیرعامل شرکت مهندسان مشاور نقش جهان پارس به کار در زمینه شهرسازی و معماری ادامه داد. طی این دوره تهیه طرح های متعدد شهری به ویژه چند طرح بسیار موفق برای احیای مجموعه کریمخانی شیراز، احیا و بهسازی مجموعه میدان کهنه و مسجد جامع عتیق اصفهان و بدنه سازی خیابان چهار باغ اصفهان و نیز شرکت پیگیر و فعالانه او در تمامی مسابقات مهم معماری داخلی- و یک مسابقه بین المللی- و موفقیت چشمگیر او در اغلب این مسابقات به عنوان برنده، همچنین کسب رتبه اول جایزه بزرگ معمار سال ۱۳۸۲ برای ساختمان کانون وکلای تهران و رتبه دوم جایزه معمار سال ۱۳۸۰ برای مجتمع فرهنگی- ورزشی رفسنجان و دریافت نشان فرهنگ و هنر او را به عنوان چهره شاخص و سرشناس معماری و شهرسازی معاصر ایران مطرح کرد.
   مرحوم میرمیران معماری ایران را یکی از برجسته ترین های تاریخ معماری جهان می دانست و علاقه وافری به این معماری داشت.  او در یکی از گفت وگوهایش در این باره گفته است: «من شیفتگی زیادی به معماری ایرانی دارم و برای آن ارزش بسیاری قائلم. معتقدم در تاریخ معماری جهان، اگر معماری ایران یکی از برجسته ترین اجزا نباشد، از برجسته ترین هاست. چون اولاً تداوم دارد. یعنی معماری ایران در دوران قبل از هخامنشیان تا اواخر دوره قاجار به هم پیوسته است. قطع و انفصال ندارد. در همه این دوره ها هم نمونه های مهمی داشته که در تاریخ معماری جهان اثر گذاشته است. مثل تخت جمشید، ایوان مدائن، مقبره سلطانیه و …… بشر باید بتواند به هنر معماری دلخوش باشد. معماران هم باید چیزهایی بسازند که دلخوشی بیاورد… معماری معمار مهم است، باقی امور را دیگران هم می توانند انجام دهند. لوکوربوزیه حتی کشتی هم طراحی می کرد. ویژگی او این بود که همیشه تلاش می کرد چیز جدیدی به وجود آورد، چیز تازه ای خلق کند. ما باید همین را از او یاد بگیریم.بیشتر از معماری لوکوربوزیه باید معماربودن را از او یاد بگیریم. منظور من این نیست که همه باید لوکوربوزیه باشند. هزاران نفر باید بتواند ساختمانهای خوب بسازند. در میان آنها ده نفر هم معمار خوب می شوند. هر کدام که استطاعت خلاقیت داشته باشد.
   ایرج اعتصام در روز مراسم تشییع پیکر مرحوم میرمیران تأکید کرد که عشق و احترام میرمیران به ارزش های معماری گذشته ایران همواره در تمام گفتارها و آثار او منعکس بود. به اعتقاد میرمیران، ضروری است روح و روحیه معماری گذشته ایران را با پیشرفت فنی روز عجین کرد. او عاشق معماری بود و زندگی اش را وقف معماری کرد. میراث تئوری و عملی به جای مانده از میرمیران باید حفظ شده و گسترش یابد.جلیل حبیب اللهیان نیز گفته است: میرمیران تنها چهره ای ماندگار در فرهنگ و هنر ایران نیست، بلکه نمونه ای از استقامت و پایداری در برابر بیماری و مرگ بود. مصادف شدن روز معمار با نام هادی میرمیران، این روز را جاودانه تر کرد.بهرام فریور صدری نیز هادی میرمیران را معمار ایرانی می نی مالیستی دانست که مشخصه های ایرانی را در کارهایش عیناً اجرا می کرد و کارهای دقیق، بدیع و تازه ارائه می داد. به اعتقاد صدری، جامعه حرفه ای به میرمیران بدهکار است تا کارهای او را تحلیل کند.علیرضا قهاری رئیس انجمن مفاخر ایران تأکید کرده است که انتخاب اصفهان به عنوان پایتخت دائمی فرهنگی ایران و نیز تأسیس موزه ملی معماری، دو پیشنهاد اساسی و مهم میرمیران در روزهای پایان حیاتش بوده است. مهندس میرمیران به جمعیت، انجمن، شهر و استان خاصی تعلق ندارد، بلکه او یک معمار ملی است، با ایده های شرقی و پشتوانه باشکوه معماری فاخر و اصیل ایرانی. انجمن و دوستداران میرمیران، تندیسی از این معمار فرهیخته را تهیه می کنند.

  زنده یاد مهندس هادی میرمیران پس از گذران یک دوره بیماری صعب العلاج در بیمارستانی در آلمان درگذشت. روحش شاد و یادش تا ابد گرامی باد

---

راهبری نوشته‌ه

gl/l (1143)

رفتن به محتوا

gl/l (1143)

ورزش در دوران بارداری

راهنمای فعالیتهای ورزشی در دوران بارداری

آیا ورزش در دوران حاملگی به من کمک می کند؟

از آنجا که ورزش می تواند موجب افزایش کشیدگی طبیعی عضلات، قدرت و استقامت آنها شود، در نتیجه می تواند به تحمل اضافه وزن دوران بارداری کمک کند، مادر را برای فشار زایمان آماده سازد و پس از زایمان بازگشت بدن مادر را به حالت طبیعی آسانتر کند. همچنین فعالیت دوران حاملگی می تواند مشکلات فیزیکی ناشی از درد پشت و کمر، یبوست، خستگی و کوفتگی بدن، و تورمهای موضعی را کاهش دهد؛ خلق و خوی شما را بهتر کند؛ و حتی می تواند به شما کمک کند تا خواب بهتری داشته باشید.

آیا ممکن است ورزش بنا به دلایلی برای من مضر و نامناسب باشد؟

برخی از خانمهای باردار باید در زمان ورزش، مراقبت بیشتری از خود به عمل آورند. بهتر است پیش از شروع هر نوع برنامه ورزشی، با پزشک خود مشورت کنید اگر شما:

– سابقه سقط جنین داشته اید؛

– قبلا یک زایمان زودرس داشته اید؛

– می دانید که این بار در معرض خطر زایمان زودرس قرار دارید؛

– می دانید که دچار عارضه پایین قرار گرفتن جفت هستید؛

– خونریزی واضح داشته اید؛

– در کمر یا مفاصل ران خود مشکل دارید؛

– از قبل، دچار یک مشکل پزشکی یا عارضه خاص هستید؛

– فشار خون بسیار بالا دارید؛

– احتمال دارد که چند قلو باردار باشید.
من یک برنامه ورزشی نسبتا سنگین دارم. آیا ادامه آن در دوران حاملگی ایمن و مناسب است؟
اگر شرایط عمومی بدنی شما مناسب باشد می توانید به برنامه خود ادامه دهید. بر اساس یک مطالعه، خانمهای باردار سالمی که در شرایط مناسب بدنی به سر می برند و پیش از حاملگی نیز ورزش می کرده اند، می توانند به برنامه ورزشی خود در دوران حاملگی نیز ادامه دهند و مشکلی برای سلامتی یا رشد کودک آنها پیش نخواهد آمد. پژوهشگران تعداد زیادی خانم حامله را که 6 بار در هفته به ورزش سنگین یا متوسط می پرداختند، مورد مطالعه قرار دادند. هنگامی که محققان مدت زمان زایمان، اضافه وزن دوران حاملگی و وزن نوزاد را مقایسه کردند، هیچ تفاوتی بین ورزشکاران و گروه کنترل نیافتند. به هر حال، حتما پزشک یا مامای خود را در جریان ادامه برنامه ورزشی خود قرار دهید.

کدام ورزشها بهترین انتخاب برای دوران حاملگی هستند؟

پیاده روی، آهسته دویدن، شنا، استفاده از دوچرخه های ثابت (خانگی) و ورزشهای آبی سبک مخصوص دوران حاملگی، تا زمانی که بیش از حد به آنها نپردازید مناسب و ایمن هستند. در صورتی که یک مربی رسمی را که در زمینه ورزش خانمهای حامله تجربه داشته باشد پیدا کنید، یوگا و پیلاتس نیز انتخابهای مناسبی خواهند بود.

اگر تا کنون هرگز ورزش نکرده باشم، باید مراقب چه مواردی باشم؟

تا زمانی که پزشک یا ماما ممنوعیتی برای ورزش در نظر گرفته باشد، می توانید برنامه های ورزشی سبک یا متوسط را ادامه دهید. ورزشهای کم فشار و سبک همچون پیاده روی یا شنا را انتخاب کنید و مدت زمان جلسات تمرین خود را کوتاه در نظر بگیرید. همچنین می توانید در کلاسهای ویژه دوران حاملگی شرکت نمایید تا اطمینان حاصل کنید که ورزشها و تمرینهای کلاس برای شما کاملا ایمن و مناسب هستند.

آیا باید برنامه ورزشی خود را در دورانهای مختلف حاملگی، تغییر دهم؟

بله. حتی اگر شما قبل از بارداری نیز ورزش می کردید، طبیعتا تمایل خواهید داشت تا حجم و شدت برنامه ورزشی خود را کاهش دهید تا با رحم در حال رشد شما سازگار باشد. بعلاوه باید دستورالعملهای کلی ورزش برای خانمهای حامله را نیز رعایت کنید. بویژه در سه ماهه اول حاملگی، لازم است که از گرم شدن بیش از حد بدن جلوگیری کنید. پس از سه ماهه اول نیز باید از تمرینها یا ورزشهایی که لازم است برای مدت طولانی بر روی پشت خود دراز بکشید یا در یک مکان ثابت بایستید، صرف نظر نمایید، زیرا موجب خواهند شد که خون رسانی به رحم و جنین کاهش یابد.

کدام یک از ورزشها برای دوران حاملگی توصیه نمی شوند؟

ورزشهایی که احتمال زمین خوردن شدید در آنها زیاد باشد، یا حتی احتمال از دست دادن تعادل در آنها وجود داشته باشد، گزینه های مناسبی برای خانمهای حامله نخواهند بود. این ورزشها شامل اسب سواری، ژیمناستیک و انواع اسکی هستند. بعلاوه اکثر پزشکان و ماماها توصیه می کنند که پس از سه ماهه دوم، حتی اگر یک دوچرخه سوار حرفه ای هستید، دوچرخه سواری را کنار بگذارید؛ زیرا احتمال زمین خوردن در آن وجود دارد. با این حال می توانید از دوچرخه های ثابت تا زمانی که مایل باشید استفاده کنید.

چگونه می توانم بفهمم که آیا برنامه ورزشی من بیش از حد سنگین است یا نه؟

بطور کلی برنامه ورزشی نباید موجب خستگی شدید در شما شود. به وضعیت بدنی خود توجه کنید و در صورتی که احساس خستگی کردید، تمرین را متوقف کنید. از آنجایی که اکسیژن کمتری برای تمرینهای آیروبیک (هوازی) در اختیار اندامهای شما قرار می گیرد، در دوران حاملگی، ضربان قلب شما باید حداکثر 60% بیشتر از حالت عادی شود. برخی از خانمها مایلند که ضربان قلب خود را در حین ورزش کنترل کنند، اما شما هرگز نباید صرفا بر ضربان قلب خود (به عنوان معیاری برای تعیین شدت مناسب ورزش) تکیه کنید، زیرا میزان ضربان قلب در طول دوران حاملگی تغییرات وسیعی دارد. یک قانون کلی این است که: اگر نمی توانید در طول تمرین، یک مکالمه عادی را به راحتی انجام دهید، سرعت تمرین خود را کم کنید.

در صورتی که یکی از این موارد را مشاهده کردید، بلافاصله ورزش را متوقف کنید: سرگیجه، تنگی نفس، احساس ضعف یا غش، خونریزی از واژن، احساس سختی در راه رفتن، انقباضات شکمی یا توقف غیر معمول حرکات جنین. توجه داشته باشید که اغلب کودک شما در طول تمرین شما، بسیار ساکت و آرام خواهد بود.

بعد از زایمان، کدام ورزشها را می توانم انجام دهم؟

اکثر مادران دوست دارند بدانند که چه زمانی می توانند انجام تمرینات ورزشی را برای کاهش وزن و بازیابی تناسب اندام خود شروع کنند. شاید بازگرداندن بدن به حالت طبیعی مهمترین خواسته شما پس از زایمان باشد، اما شما باید این فرآیند را به آرامی آغاز کنید. اولا، باید اطمینان حاصل کنید که از لحاظ فیزیکی بدن شما آماده آغاز فعالیت می باشد. آنگاه می توانید فرآیند بازیابی اندام قبلی خود را با انجام یک سری از تمرینهای کششی و استقامتی آغاز کنید. همینکه آمادگی کافی در شما ایجاد شد، می توانید مجموعه دوم تمرینهای ورزشی را نیز آغاز کنید. اگر زایمان شما از طریق سزارین بوده است، می توانید به محض احساس آمادگی، تمرینهای آرام و سبک شکم و کف لگنی را آغاز نمایید که این امر موجب افزایش سرعت بهبود شما خواهد شد.

اگر خونریزی تازه از واژن را مشاهده کردید، احتمالا فعالیت بدنی بیش از حد انجام داده اید و باید استراحت بیشتری بکنید.

پس از تولد کودکم، به خاطر کارهای زیادی که دارم، نمی توانم ورزش کنم. چه پیشنهادی برای من دارید؟

صرفنظر از بحث توان بدنی، پیدا کردن وقت کافی برای ورزش کردن نیز برای یک مادر که تازه زایمان کرده است، سخت خواهد بود. اما راههایی وجود دارد که کودک خود را هم در فعالیت ورزشی به همراه خود ببرید، و یا اینکه زمانی را برای انجام حرکتهای ورزشی در حین انجام کارهای روزمره کودک خود پیدا کنید. حتی یک پیاده روی سریع روزانه به طرف پارک نزدیک محل سکونت تان، با همراه بردن کالسکه کودک، می تواند به شما کمک کند تا وضعیت بدنی بهتری پیدا کنید. یا انجام تمرینات لگنی هنگامی که با کودک خود بازی می کنید. هر کس بسته به شیوه زندگی خود می تواند یک یا چند تمرین ورزشی ساده را بطور روزانه یا هفتگی در برنامه خود بگنجاند.

شنا در بارداری

شنا کردن جریان خون را بهبود می بخشد، کشیدگی طبیعی و توان ماهیچه ها را افزایش می دهد، و استقامت عضلات را به ارمغان می آورد. اما دلیل اصلی پیشنهاد شنا به عنوان ورزش برای دوران حاملگی آن است که در حین شنا، شما که افزایش وزن دوران بارداری را تحمل می کنید در هنگام ورزش احساس بی وزنی می کنید و از طرف دیگر می توان گفت که تقریبا احتمال صدمه و جراحت در این ورزش وجود ندارد. وقتی که در حالت شناور در آب قرار دارید، احساس می کنید که هیچ اضافه وزنی ندارید. بعلاوه، شنا موجب می شد که عضلات نیز قدرت و وضعیت بهتری پیدا کنند.

قبل از شروع این ورزش، ابتدا با پزشک یا مامای خود مشورت نمایید. اگر پیش از دوران حاملگی، یک شناگر دائمی بوده اید، احتمالا مشکلی برای ادامه برنامه ورزشی خود نخواهید داشت. حتی اگر شنا برای شما ورزشی جدید است، باز هم در صورت مراقبتهای لازم می توانید به آن بپردازید.

ورزش را به آرامی آغاز کنید، گرم کردن (پیش از ورزش) و خنک کردن (بعد از آن) را فراموش نکنید، و بیش از حد به خود فشار نیاورید. فقط به یاد داشته باشید: شما تنها می خواهید سالم و سرحال بمانید، پس فعالیتهای شدید ورزشی را کنار بگذارید و چند دور شنا در طول یا عرض استخر به طور مداوم را برای بعد از زایمان بگذارید، زیرا شما را بیش از حد خسته خواهد کرد.

نوعی از شنا را انتخاب کنید که برایتان راحت تر باشد. ترکیب متناوبی از شنای پروانه با شناور شدن بر سطح آب به روی پشت در حالی که با پا ضربات آرامی  به آب می زنید، می تواند یک تمرین مناسب باشد. دقت کنید که اگر در ناحیه مفصل شرمگاهی خود (در جلوی لگن) احساس درد می کنید، از شنای پروانه خودداری کنید.

سه ماهه اول: در صورتی که توان بدنی شما اجازه می دهد، به صورت یک روز در میان به مدت 20 دقیقه شنا کنید تا بهترین بهره را از این ورزش ببرید. در صورتی که شنا، اولین فعالیت صبحگاهی شما باشد، می تواند حالت تهوع صبحگاهی (ویار) را از بین ببرد و انرژی کافی برای طول روز به شما بدهد.

سه ماهه دوم: با افزایش دوران حاملگی، نیازی به متوقف کردن شنا نیست، زیرا این فعالیت ورزشی برای شما آسان است. آب در حین تمرین از مفاصل و رباطهای شما محافظت می کند و از بروز آسیب دیدگی یا گرم شدن بیش از حد بدن شما جلوگیری خواهد کرد.

سه ماهه سوم: احتمالا شما نیازی به تغییر برنامه ورزشی خود نخواهید داشت، اما استفاده از  مایو مخصوص یا لباس شنای دوران حاملگی می تواند وضعیت بهتری را برای شما ایجاد کند. به دنبال کلاسهای ورزشهای سبک آبی بگردید که در اطراف محل سکونت شما برگزار شده و مربی لایقی داشته باشد. از دستورالعملهای کلی برای جلوگیری از گرم شدن بیش از حد بدن، استفاده کنید.

آهسته دویدن و دویدن

این تمرینها را برای سه دوره بررسی می کنیم: سه ماهه اول، سه ماهه دوم و سه ماهه سوم.

دویدن آرام می تواند سریعترین و موثرترین راه برای به فعالیت درآوردن قلب و بدن باشد. همچنین، می توانید این فعالیت را در هر بخش از برنامه روزانه که وقت کافی دارید انجام دهید: یک روز که وقت کافی ندارید 15 دقیقه بدوید، و روز دیگر که وقت کافی دارید حدودا نیم ساعت را به دویدن اختصاص دهید. با این حال، اگر پیش از حامله شدن تجربه این ورزش را نداشته اید، این فعالیت احتمالا نمی تواند گزینه مناسبی برای شما باشد. در دوران حاملگی، بدن شما میزان بیشتری از هورمون ریلکسین را ترشح می کند، که مفاصل شما را شل کرده و احتمال مصدومیت را در شما افزایش می دهد. پس اگر یک دونده حرفه ای نیستید، بهتر است حداقل تا زمان زایمان، از این کار صرف نظر کنید. بارداری دوران مناسبی برای شروع این فعالیت نیست و بهتر است به پیاده روی یا فعالیتهای دیگری که برای خانمهای حامله ایمن و بی خطر است بپردازید. دویدن فشار زیادی بر لگن شما وارد می کند، پس انجام تمرینهای لگنی را در حین دویدن فراموش نکنید: انجام این تمرینها تنها چند دقیقه قبل و بعد از دویدن، کافی نخواهد بود.

سه ماهه اول: موارد احتیاطی و پیشگیری معمول را (از قبیل زیر نظر گرفتن ضربان قلب، و نوشیدن مقادیر زیاد آب قبل، بعد و در حین دویدن) مراعات نمایید. در غیر این صورت، ممکن است بدن شما مقادیر زیادی آب را از دست بدهد، که در نتیجه ممکن است خونرسانی به رحم کاهش یافته و حتی موجب بروز انقباضات زودرس زایمانی نیز شود. از دویدن در هوای گرم و مرطوب خودداری کنید. گرم شدن بیش از حد بدن، خصوصا در سه ماهه اول، ممکن است خطرات بالقوه ای برای کودک شما داشته باشد؛ شما باید از گرم شدن بیش از حد بدن خود جلوگیری نمایید. بعلاوه، کفشهای مناسبی را انتخاب کنید که پاهایتان را به میزان کافی حمایت کنند.

سه ماهه دوم: محل مرکز ثقل بدن شما در حال تغییر است و شکم شما در حال بزرگ شدن می باشد؛ در نتیجه احتمال لیز خوردن و افتادن برای شما زیاد شده است. برای ایمنی بیشتر تنها در مسیر پیاده روهای صاف و مسطح به دویدن بپردازید. اگر تعادل خود را از دست دادید، سعی کنید که در جهت مناسبی بر روی زمین بیفتید: به پهلو، یا روی دستها و زانوها؛ از افتادن بر روی شکم به شدت جلوگیری کنید.

سه ماهه سوم: همانند سه ماهه اول و دوم، مراقب خود باشید. به یاد داشته باشید که اگر خیلی خسته هستید، به سراغ این فعالیت نروید. هرچند عدم تحرک برای شما نامناسب است، تحرک بیش از حد نیز می تواند خطرناک باشد. خانمهایی که پیش از بارداری نیز دویدن یا آهسته دویدن را انجام می دادند، می توانند با لذت به این کار ادامه دهند. اگر چه با افزایش سن حاملگی بهتر است مسافت، زمان و شدت فعالیت خود را کاهش دهید. به بدن خود فشار نیاورید و مراقب علائم خطر احتمالی باشید.

تمرینهای سبک آیروبیک

تمرینهای آیروبیک، قلب و ریه های شما را تقویت می کند و کشیدگی طبیعی مناسبی را برای عضلات به ارمغان می آورد. شما می توانید در دوران حاملگی به طور منظم به تمرینهایی بپردازید که فشار شدید نداشته باشند (یعنی لگد یا پرش نداشته و همواره یکی از پاها بر روی زمین قرار داشته باشد تا از شدت فشار بر روی مفاصل کاسته شود)؛ و با نزدیک شدن به پایان دوران حاملگی به تدریج از میزان تمرین خود بکاهید.

هرچند شما می توانید با استفاده از یک نوار ویدئویی تمرینها، در خانه نیز به تمرین بپردازید و وضعیت بدنی خود را در حالت مناسبی نگه دارید، اما انتخاب یک کلاس که ویژه خانمهای حامله طراحی شده باشد، بهترین گزینه ممکن است. در اینصورت از همراهی با خانمهایی که وضعیتی مشابه با شما دارند لذت خواهید برد و می توانید اطمینان یابید که مربی کلاس از تمرینهایی استفاده می کند که با وضعیت خانمهای حامله بهترین سازگاری را دارد. اگر در یک کلاس معمولی آیروبیک ثبت نام کرده اید، به مربی خود اطلاع دهید که باردار هستید، به این ترتیب او می تواند تمرینهایی را که برای شما سنگین است تا حدی تغییر دهد.

هرچند تمرینهای سبک آیروبیک، تمرینهای مناسبی برای دوران حاملگی هستند اما اگر عضلات کف لگن شما ضعیف باشند، حتی این تمرینهای سبک نیز ممکن است موجب خروج یا نشت ادرار شوند. انجام تمرینهای آیروبیک بیشتر از چند بار در هفته نیز ممکن است موجب بروز این عارضه در دوران بارداری شود. در طول تمرین ماهیچه های کف لگنی خود را در حالت فشرده و منقبض نگه دارید تا از خروج غیر ارادی ادرار جلوگیری کنید. انجام چند تمرین مخصوص برای تقویت عضلات کف لگن (قبل و بعد از جلسه اصلی) می تواند تا حد زیادی بروز این مساله را کاهش دهد.

همچنین با رعایت نکات زیر در تمرینات، می توانید از وارد آمدن فشار بیش از حد به مفاصل خود جلوگیری نمایید:

از تغییر جهت در هنگامی که به سرعت حرکت می کنید، خودداری کنید.

در هنگام انجام حرکات اسکوپ (حرکاتی که همراه با جلو آوردن پا دستها نیز به طور چرخشی به سمت راست و چپ حرکت می کنند) ، لگن خود را در وضعیت پایدار و در میانه بدن قرار دهید.

هنگام انجام حرکات بالا بردن زانو، سطح و وضع باسن خود را حفظ کرده و شکم خود را حرکت ندهید.

از انجام حرکاتی که از ترکیب بالا بردن زانو و بالا بردن دستهاست خودداری کنید؛ زیرا فشار بیش از حد بر کمر و مفاصل لگن شما وارد می کند.
سه ماهه اول: پیش از شروع یا ادامه برنامه منظم ورزشی خود، همواره احتیاطهای عمومی را به عمل آورید. از لباسهای چند تکه و خنک استفاده نمایید تا علاوه بر جریان مناسب هوا روی پوست، بتوانید هنگام انجام حرکات ورزشی شدیدتر بخشی از لباس خود را درآورید. برخی خانمها مایلند که ضربان قلب خود را در طول تمرین کنترل کنند؛ اما صرفا تکیه بر ضربان قلب (به عنوان معیاری برای تعیین شدت مناسب ورزش) کافی نیست، زیرا میزان ضربان قلب در طول دوران حاملگی تغییرات وسیعی دارد. یک قانون کلی آن است که: اگر نمی توانید در طول تمرین براحتی صحبت کنید، باید سرعت و شدت فعالیت خود را کاهش دهید. قبل از آغاز تمرینات، نکات ایمنی و راهنمای سلامت در ورزش حین بارداری را مد نظر قرار دهید.
سه ماهه دوم: پیش از تمرینات، در حین ورزش و پس از آن، مقادیر زیادی آب بنوشید. در غیر این صورت ممکن است بدن شما مقادیر زیادی آب از دست بدهد که در نتیجه ممکن است دچار گرفتگی عضلانی یا حتی انقباضات زودرس زایمانی شوید.

سه ماهه سوم: شکم حامله شما ممکن است مانع از انجام برخی حرکات شود. در صورتی که خم شدن به جلو (دولا شدن) یا انجام برخی حرکتهای دیگر برای شما خیلی دشوار است، به قدم زدن در جا (Marching) اکتفا کنید. این کار موجب می شود که ضربان قلب شما در این مرحله پایین نیاید.

مزایای فعال ماندن در دوران حاملگی

ورزش کردن در دوران حاملگی چه سودی دارد؟

اگر احساس نفخ یا تهوع صبحگاهی داشته باشید، احتمالا لباس پوشیدن روزانه هم برای شما به اندازه کافی سخت خواهد بود! اما باید بدانید که کمی ورزش و فعالیت، می تواند انرژی بیشتری به شما ببخشد و احتمالا موجب شود که احساسی همانند دوران پیش از حاملگی خود داشته باشید. از آنجا که ورزش موجب بهبود کشیدگی طبیعی عضلات، قدرت و استقامت آنها می شود، به شما در تحمل اضافه وزن دوران حاملگی کمک می کند. شما را برای فشار زایمان آماده کرده و بازگشت بدن شما را پس از زایمان به حالت طبیعی بسیار آسانتر خواهد کرد. قبل از آغاز هرگونه برنامه ورزشی، اطمینان حاصل کنید که دستورالعملهای مربوط به سلامتی و ایمنی را رعایت کرده اید، خصوصا حالا که حامله هستید!

ورزش کردن در این دوره، مزایای زیر را به ارمغان خواهد آورد:

به شما انرژی بیشتری خواهد داد.

حاملگی موجب از دست دادن انرژی بدن شما می شود، اما تمرینهای منظم ورزشی، مانند پیاده روی سریع، شما را قادر خواهد ساخت که فعالیتهای روزانه خود را انجام دهید. ورزش، سیستم قلبی- عروقی شما را تقویت خواهد کرد، در نتیجه شما به سادگی خسته نخواهید شد. با عضلات قوی و کشیده، شما به تلاش کمتری برای انجام فعالیتهای روزمره خود از قبیل خرید یا ملاقاتهای کاری نیاز خواهید داشت.

به شما کمک می کند تا برای مرحله دشوار زایمان آماده شوید.

این نتیجه را به خوبی خواهید دید، هر چه وضعیت بدنی بهتری داشته باشید، قویتر خواهید بود و بهتر از عهده زایمان برخواهید آمد. زایمان مشابه با دویدن در دوی ماراتن است؛ به استقامت، اراده و توجه نیاز دارد. فعالیت فیزیکی در دوران حاملگی، آمادگی خوبی برای مرحله سخت زایمان است. بعلاوه، برخی محققان نشان داده اند که جنین خانمهایی که در دوران حاملگی ورزش می کرده اند، مراحل دشوار زایمان را بهتر از سایر خانمها تحمل می کنند.

ناراحتیهای حاملگی را کاهش می دهد.

ورزش و تمرین موجب تقویت و کشیده شدن عضلات شما می شود، که به شما کمک خواهد کرد تا بهتر از عهده دردها و ناراحتیهای دوران حاملگی برآیید. حرکتهای کششی دردهای پشت و کمر را کاهش می دهد، پیاده روی موجب بهبود گردش خون و شنا موجب تقویت عضلات شکمی می شوند.

افسردگیهای دوران حاملگی را از بین می برد.

حاملگی را می توان یک تمرین 9 ماهه برای یک واقعه بزرگ (زایمان و تولد کودک) دانست؛ پس از آنکه هیجان اولیه اطلاع دادن حاملگی به اطرافیان از بین برود، شما می مانید و انتظار! در ماههای ششم یا هفتم، بارداری می تواند ملالت آور یا حتی کسل کننده شود و افزایش وزن و خستگی (که فعالیتهای اجتماعی شما را محدود می کند) ممکن است موجب بی حوصلگی مضاعف گردد. پیدا کردن یک فعالیت سازگار وضعیت بارداری، می تواند راه حلی برای این مشکلات باشد.

به شما کمک می کند تا خواب بهتری داشته باشید.

وقتی در تما روز وزنه ای را در جلوی شکم خود حمل می کنید، پیدا کردن وضعیت مناسبی که بتوانید در شب، خواب راحتی داشته باشید، یک مشکل اساسی خواهد بود. ورزش به شما کمک می کند تا تمام انرژی اضافی خود را بسوزانید، و آنقدر شما را خسته خواهد کرد تا بتوانید به یک خواب آرام و راحت بروید.

استرس را کاهش داده و توان روحی شما را افزایش می دهد.

بارداری و به دنیا آوردن یک کودک، واقعه مهمی است که زندگی شما را تغییر خواهد داد و می تواند موجب هیجان و در عین حال دستپاچگی شما شود. یک مطالعه نشان داده است که ورزش می تواند میزان هورمون سرتونین را افزایش دهد. این هورمون، یک ماده شیمیایی است که در مغز ترشح می شود و به خلق و خو و اخلاق ربط دارد. در نتیجه ورزش می تواند روح تازه ای به شما ببخشد. هنگامی که احساس افسردگی می کنید، موسیقی مورد علاقه خود را بگذارید و یک رقص آرام را در اطاق نشیمن آغاز کنید یا در یک کلاس رقص آرام ثبت نام کنید. همچنان به تمرینهای سبک آیروبیک ادامه دهید و به مربی خود اطلاع دهید که حامله هستید.

تصورتان را از خودتان و شخصیتتان بهبود می بخشد.

تصور کنید اندام شما به ظریفی و نازکی گذشته نیست و هرچند که می دانید این اتفاق دلیلی کاملا دلچسب و شیرین دارد، اما مشاهده اینکه سایز اندامهای بدن شما مرتبا افزایش می یابد و به اندازه ای می رسد که قبلا هرگز نبوده است، می تواند شما را دلسرد یا افسرده کند! ورزش و فعالیت به شما کمک می کند که کمتر احساس افسردگی کنید. همچنین، ورزش به بدن شما کمک خواهد کرد تا پس از زایمان، به سرعت به وزن و شکل طبیعی خود بازگردد.

به شما کمک خواهد کرد تا پس از زایمان، اندام خود را سریعتر به حالت طبیعی برگردانید.

همین انگیزه می تواند برای بسیاری از خانمها کافی باشد تا برنامه ورزشی منظمی را در طول دوران حاملگی خود پیگیری کنند. اگر به گونه ای برنامه ریزی کرده باشید که ماهیچه های بدنتان در تمام دوران حاملگی، قدرت و کشیدگی مناسبی داشته باشند، پس از زایمان، بدن شما راحت تر می تواند به حالت طبیعی خود باز گردد.

تمرینهای مخصوص تقویت عضلات کف لگن

کدام ماهیچه ها را " ماهیچه های کف لگنی" می نامند؟

"ماهیچه های کف لگن" گروهی از عضلات بین پاها هستند که از مقابل استخوان شرمگاهی (در جلوی بدن) تا انتهای ستون فقرات (در پشت) کشیده شده اند و به نگه داشته شدن مثانه، رحم و روده ها در جای خود و نیز به ماهیچه هایی که مقعد، مجاری ادراری و واژن را می بندند، کمک می کنند. ضعیف شدن یا آسیب دیدن این ماهیچه ها، مثلا در نتیجه زایمان، موجب می شود که دیگر نتوانند وظایف خود را به خوبی انجام دهند. این امر ممکن است منجر به بی اختیاری ادرار ، کاهش میزان لذت جنسی هنگام آمیزش و همچنین بروز عارضه پایین افتادگی رحم شود. بی اختیاری ادرار بدین معناست که ممکن است در زمان سرفه، عطسه، خنده یا حرکات ورزشی، مقدار کمی از ادرار فرد خارج شود. تخمین زده می شود که حدودا 25% خانمهای حامله به این عارضه دچار می شوند.

این تمرینها چه کمکی به من می کنند؟

این تمرینها به تقویت عضلات کف لگن کمک می کنند و نهایتا منجر به بهبود فعالیت آنها می شود. مانند هر عضو عضلانی دیگر، این ماهیچه ها نیز هر چه بیشتر به کار گرفته شوند، قویتر خواهند شد.

اگر این عضلات به اندازه کافی قوی باشند، می توانند به تحمل اضافه وزن دوران حاملگی کمک کنند، در مرحله دوم زایمان سودمند باشند و با افزایش گردش خون، موجب بهبود سریعتر پرینه (ناحیه بین مقعد و واژن) پس از زایمان شوند. با انجام منظم این تمرینات از بروز بی اختیاری ادرار و افتادگی رحم پس از زایمان، به میزان زیادی جلوگیری می شود. یکی دیگر از مزایای این تمرینها آن است که قویتر بودن ماهیچه های کف لگن در خانمها موجب ارگاسمهای بهتر و زندگی جنسی رضایت بخش تر خواهد شد!

چگونه می توانم ماهیچه های کف لگنی خود را پیدا کنم؟

تصور کنید که می خواهید از خروج باد شکم خودداری کرده و همزمان، از خروج جریان معمولی ادرار نیز خودداری نمایید. در این حالت، احساسی مشابه با "فشردن و بالا کشیدن" به شما دست می دهد که حس خواهید کرد مقعد و محل خروج ادرار در حال بسته شدن و بالا کشیده شدن هستند. اگر برای مدتی این تمرین را تکرار کرده باشید، می توانید در زمان مقتضی همین عمل را برای واژن هم بکار برید!

مسلما این کار، ساده به نظر می رسد. اما نکته این است که شما باید حرکات "فشردن و بالا کشیدن" را بدون:

– فرو دادن شکم به سمت داخل

– فشار دادن شدید پاها به یکدیگر

– منقبض کردن کفلها

– نگه داشتن نفس
انجام دهید. به بیان دیگر، فقط باید ماهیچه های کف لگنی شما کار کنند و نه عضلات شکم، رانها یا باسن.
دقیقا همانطور که کودکان در ابتدا یاد می گیرند با حرکت دادن ماهیچه های صورت خود چشمک بزنند، استفاده از عضلات کف لگنی به صورت جداگانه از سایر ماهیچه های بدن نیز ممکن است در ابتدا کمی دشوار باشد، اما با تمرین و تکرار ساده تر می شود. ممکن است به این نتیجه برسید که قرار دادن یک دست بر روی شکم خود در هنگام تمرین (به منظور اطمینان از راحتی و آرام بودن وضعیت شکم)، برایتان مفید است.

اگر می خواهید مطمئن شوید که تمرین را به نحو صحیح انجام می دهید، این کار را امتحان کنید: در صورتی که نشانه ای مبنی بر مشکل در این زمینه وجود نداشته باشد، و با فرض اینکه شما دوران نقاهت پس از زایمان را گذرانده اید، یک یا دو انگشت خود را در حمام در واژن خود فرو کرده و همین تمرین را انجام دهید. در این صورت باید مختصری فشار (شبیه نشگون گرفتن) حس کنید.

چه زمانی باید این تمرینها را انجام دهم؟

شما می توانید این تمرین را هنگامی که نشسته، ایستاده یا دراز کشیده اید و یا هنگامی که مشغول فعالیتهای روزمره از قبیل جوشاندن آب در کتری، صحبت با تلفن و یا مشاهده تلویزیون می باشید، انجام دهید. این تمرینها را می توانید به این صورت انجام دهید:

– ماهیچه های مقعد و ماهیچه های اطراف واژن را در حالت فشرده نگاه دارید، به نحوی که گویا می خواهید از رفتن به توالت خودداری کنید.

– این ماهیچه ها را یک بار، دوبار و سه بار منقبض کنید.

– آنها را در همین حالت نگه دارید، اما به تنفس خود ادامه دهید.

– آنها را رها کنید.

– هنگامی که بدن شما به حالت طبیعی بازگشت، ماهیچه ها را به سمت بیرون فشار دهید (این آخرین حرکتی است که می تواند به شما در بیرون راندن کودک از مجرای واژن – در هنگام زایمان- کمک کند و از پاره شدن این قسمت جلوگیری نماید). آنگاه مجددا این عضلات را فشرده و منقبض کنید.

– این تمرین را هر روز چند مرتبه، هنگام انجام کارهای روزمره، تکرار کنید.
اکنون وقت آن است که تمرین "فشردن و بالا کشیدن" را به دو صورت "آرام" و "سریع" انجام دهید. می توانید در هر یک از حالات دراز کشیده، نشسته و ایستاده باشید فقط باید پاهای خود را کمی از هم جدا نمایید. آنگاه بصورت زیر عمل کنید:

– "فشردن و بالا کشیدن آرام" : ماهیچه های کف لگنی را به آرامی، تا جایی که می توانید، منقبض و فشرده کنید. سپس آنها را تا زمانی که می توانید در همین حالت نگه داشته و سپس به آرامی آنها را شل و رها کنید. برای درک بهتر کف لگن خود را مانند آسانسوری در نظر بگیرید که با بالا کشیدن باید 5 طبقه را طی کند. به آرامی از یک تا 5 بشمارید و آسانسور را در طبقه پنجم تا جایی که می توانید نگه دارید. سپس عضلات کف لگن را به آرامی شل کنید، گو اینکه آسانسور با هر شماره یک طبقه پایین می رود تا به شماره 1 برسید.

– "فشردن و بالا کشیدن سریع" : مراحل کشش و رهاسازی را مانند حالت قبل ولی به سرعت انجام دهید. می توانید با شماره 1 بالا بکشید و با شماره 2 رها کنید. این عمل را مکررا و با سرعت انجام دهید.
هر دو تمرین فوق را 5 بار یا تا زمانی که خسته شوید، انجام دهید.
با قویتر شدن عضلات، می توانید این تمرین را در دفعات بیشتر انجام داده و هر بار، عضلات را به مدت زمان بیشتری در حالت فشرده نگه دارید. پس از چند هفته، باید پیشرفت قابل توجهی داشته باشید؛ اما باید این تمرینها را به مدت چند ماه انجام دهید تا آنها به میزان حداکثر قدرت خود برسند.

چه تعداد دفعاتی باید تمرینهای مربوط به ماهیچه های کف لگن را انجام بدهم؟

بسته به میزان ضعیف بودن این ماهیچه ها در هنگام آغاز تمرینات، متفاوت است؛ اما تلاش کنید تا این تمرینها را با 50 مرتبه در روز آغاز کرده و ظرف چند هفته به میزان 120 بار در روز برسانید. اگر با مشکل ترشح ادرار مواجه هستید، این تمرینها را آنقدر انجام دهید تا مطمئن شوید که این عارضه مجددا بروز نمی کند.

گاهی قدرت ماهیچه های کف لگن خود را با جلوگیری از خروج ادرار و منقطع کردن جریان ادرار چک کنید؛ البته این کار را نباید در ابتدای صبح یا بعد از نزدیکی انجام دهید، چون احتمال ابتلا به عفونت مثانه را افزایش می دهد.

هنگامی که در آزمایش فوق کنترل مناسب را به دست آوردید، آنگاه می توانید ماهیچه های خود را به این ترتیب امتحان کنید:

– اول اطمینان حاصل کنید که مثانه شما تقریبا پر شده است،

– بعد چند بار روی یک خط در جا بپرید،
اگر ادرار از شما خارج نشد، تمرینها را برای حداقل یک ماه دیگر نیز ادامه دهید. هنگامی که ماهیچه های کف لگن شما به اندازه کافی تقویت شدند، باید این قدرت را در آنها تثبیت کنید؛ پس تمرینها را روزانه 2 یا 3 بار برای تمام عمر ادامه دهید.

چند نکته سودمند دیگر

– از این تمرینها در زمانی که نگران ترشح ادرار هستید (مثلا قبل از عطسه یا بلند کردن اشیاء سنگین)، استفاده کنید. به تدریج کنترل ترشح ادرار در شما بهتر خواهد شد.

– از انجام حرکت دراز و نشست با پاهای کاملا کشیده و همچنین از بالا آوردن و بالا نگه داشتن دو پا خودداری کنید، زیرا فشار شدیدی بر کف لگن و پشت شما وارد خواهد کرد.

– به مقدار معمول آب بنوشید، و به طور مرتب و دائم به توالت نروید؛ تنها هنگامی به توالت بروید که احساس می کنید مثانه شما کاملا پر شده است.

– وزن خود را تحت نظر داشته باشید: اضافه وزن، فشار اضافی بر ماهیچه های کف لگن شما وارد می کند.
اگر ظرف چند هفته پس از زایمان، وضعیت کف لگن شما به حالت طبیعی برنگشت، بهتر است آن را با پزشک خود در میان بگذارید. تمرینها را به مدت طولانی رها نکنید. هر چه مدت زمانی که شما این تمرینها را رها می کنید طولانی تر باشد، بازگشت کف لگن به حالت طبیعی نیز سخت تر خواهد شد. البته به یاد داشته باشید که اولین سوالی که پزشک از شما می پرسد، این خواهد بود که: آیا تمرینهای خود را انجام می دهید؟
اگر شما یکی از معدود مادرانی باشید که هنوز پس از گذشت 3 ماه از زایمان نیز از عارضه بی اختیاری ادرار رنج می برید، از پزشک خود بخواهید تا شما را به یک فیزیوتراپیست که در زمینه عوارض پس از زایمان تخصص دارد، معرفی کند.

پیاده روی

پیاده روی یکی از بهترین ورزشها برای خانمهای حامله است که بدون وارد آوردن فشار بیش از حد بر زانو و قوزک پا، وضعیت بدنی آنها را در حالت مناسبی نگه می دارد. این فعالیت برای تمام 9 ماه حاملگی، سالم و ایمن ارزیابی می شود و در صورتی که شما قبلا به طور منظم ورزش نمی کردید، یکی از آسانترین راههای آغاز ورزش کردن است.

در صورتی که قبلا هم پیاده روی می کردید، برنامه خود را ادامه دهید. اگر پیش از حاملگی، برای مدتی طولانی فعالیت چندانی نداشته اید، از پیاده روی آرام آغاز کنید و به تدریج میزان آن را به 20 تا 30 دقیقه پیاده روی تند برسانید. می توانید هر چند دقیقه یکبار، پیاده روی خود را از حالت آرام به سریع و بالعکس تغییر دهید. بهتر است این تمرین را حداقل سه بار در هفته انجام دهید. در صورتی که به طور منظم و مداوم به ورزش نپردازید، خطر بروز آسیب دیدگی در شما افزایش می یابد؛ بعلاوه در صورتی که گهگاهی به ورزش بپردازید، از مزایا و منافع ورزش بهره نخواهید برد. انجام تمرینهای مربوط به ماهیچه های کف لگن خود را در حین پیاده روی فراموش نکنید.

هنگامی که عازم پیاده روی هستید، مقداری آب با خود ببرید تا بدن شما مقادیر زیادی آب از دست ندهد، زیرا این امر ممکن است موجب بروز برخی انقباضات عضلانی و همچنین افزایش دمای بدن شود، که این دو عارضه ممکن است به حدی برسند که برای شما و کودکتان خطرناک باشند.

سه ماهه اول: برای شما لازم نیست که عادتهای پیاده روی معمولی خود را خیلی تغییر دهید، فقط اطمینان حاصل کنید که کفشهای شما برای پیاده روی مناسب باشند و حمایت کافی را از پاهای شما به عمل می آورند. اگر هوای بیرون گرم و مرطوب است، از پیاده روی صرف نظر کنید. این وضعیت آب و هوایی، احتمال گرمازدگی شما را افزایش می دهد. هر چند مطالعه ای که خطرات گرم شدن بیش از حد بدن برای بارداری انسان را اثبات کند وجود ندارد، اما برخی مطالعات بر روی حیوانات نشان داده اند که این عامل می تواند منجر به بروز اختلالاتی شود. قبل از آغاز هر گونه برنامه ورزشی در دوران حاملگی، راهنمای مربوط به سلامتی و امنیت را مطالعه و رعایت کنید.

سه ماهه دوم: وضعیت بدنی شما ممکن است در این دوره تغییرات زیادی کرده و از حالت طبیعی خارج شده باشد، پس با توجه به وضعیت راه رفتن خود، از وارد آوردن فشار بیش از حد بر پشتتان جلوگیری کنید. سرتان را صاف بگیرید، چانه خود را به صورت افقی نگه دارید، باسن خود را دقیقا زیر شانه نگه دارید تا از خم شدن پشت خود جلوگیری کنید و مستقیم به مسیر روبروی خود نگاه کنید. دستهای خود را به طور هماهنگ با بدن و با ریتم پیاده روی خود، حرکت دهید تا هم تعادل بدن را حفظ کنید و هم سرعت پیاده روی را افزایش دهید.

سه ماهه سوم: برنامه ورزشی خود را در همان مدت زمان قدیمی که به آن عادت کرده اید، ادامه دهید. با توجه به اینکه به علت بزرگ شدن شکم، نمی توانید پاهای خود را ببینید، از پیاده روی دسته جمعی (پشت سر افراد دیگر) و یا پیاده روی در زمینهای نامسطح که می تواند شما را در خطر از دست دادن تعادل و زمین خوردن قرار دهد، خودداری کنید.

علائم خطر در ورزش طی دوران بارداری

یک برنامه ورزشی متعادل، عضلات شما را قوی و انعطاف پذیر نگه می دارد و برای آمادگی مراحل زایمان بسیار مفید است. همچنین ورزش موجب آرامش، کاهش ناراحتیهای فیزیکی دوران حاملگی از قبیل درد کمر و تهوع صبحگاهی (ویار)، و همچنین آسانتر شدن بازگشت بدن شما پس از زایمان به حالت طبیعی، می شود. اما اکنون که حامله هستید، با محدودیتهایی در ورزش مواجهید. بدن شما تغییر کرده است: محل مرکز ثقل بدن شما تغییر کرده، وزن بیشتری دارید و سریعتر خسته می شوید. به همین دلیل باید با احتیاط بیشتری ورزش کنید و به دقت وضعیت بدن خود را زیر نظر داشته باشید. در این صورت، هنگامی که فعالیت بدنی شدید داشته و به وضعیت خطرناک نزدیک می شوید به سرعت از این مسئله آگاه خواهید شد.

اگر هریک از عوارض زیر را مشاهده کردید ورزش را متوقف کرده و در اولین فرصت به پزشک یا مامای خود اطلاع دهید. نشانه های خطر عبارتند از:

تهوع

بروز این حالت به معنای تولید مقادیر زیادی اسید لاکتیک است که در نتیجه متابولیسم عضلات در حین فعالیت شدید و سنگین، ایجاد می شود.

سرگیجه

سرگیجه دائمی، یا سرگیجه به همراه تاری دید و سردرد یا تپش قلب، می تواند نشانه کم خونی شدید یا دیگر بیماریهایی باشد که بر حاملگی شما تأثیر می گذارند.

کم آوردن نفس

اگر در هنگام ورزش، نمی توانید یک مکالمه عادی داشته باشید یا اینکه بسیار عرق می کنید، احتمالا فعالیت شما بیش از حد سنگین است. مراقب باشید که فعالیت شما در محدوده ایمن و سالم ضربان قلب صورت گیرد و ضربان قلبتان از حداکثر مجاز بیشتر نشود.

تپش قلب

اگر هرگونه احساس عجیب، مثلا لرزش در سینه خود حس کردید، احتمالا فعالیت شما بیش از حد سنگین است. شدت فعالیت خود را به تدریج کمتر کرده و سپس آن را به کلی متوقف کنید. با مامای خود تماس گرفته و مراقب باشید که فعالیت شما در محدوده ایمن و سالم ضربان قلب صورت گیرد و ضربان قلبتان از حداکثر مجاز بیشتر نشود.

تورم زیاد در دستها، پاها و قوزک پاها

دستها و پاهای شما ممکن است پس از ورزش کمی متورم شوند. اما اگر میزان تورم بیش از حد معمول باشد، ممکن است دچار عارضه پره‌اکلامپسی شده باشید.

تغییرات ناگهانی دمای بدن

اگر دستهای شما ناگهان سرد شدند، یا ناگهان احساس گرمی یا سردی کردید، نشانه اختلال در تنظیم دمای بدن است که ممکن است برای جنین شما خطرناک باشد. در صورت افزایش بیش از حد دمای بدن یا گرما زده شدن، ممکن است همین حالات برای جنین نیز پیش بیاید و در نتیجه ممکن است جریان خون از سمت رحم به طرف پوست تغییر مسیر یابد تا دمای بدن پایین آورده شود که این امر ممکن است جنین را در مخاطره قرار دهد.

موارد زیر جدی تر هستند؛ لذا در صورت مشاهده این عوارض، اگر به پزشک یا مامای خود دسترسی نداشتید، فورا به اورژانس مراجعه کنید:

خونریزی از واژن

هرچند برخی از خانمها در تمام طول حاملگی، مقداری لکه خون مشاهده می کنند، اما خونریزی می تواند موجب نگرانی شود. در اوائل دوران حاملگی، خونریزی مهبلی می تواند نشانه سقط جنین باشد. در سه ماهه های دوم و سوم، خونریزی ممکن است به زایمان زودرس، جفت سرراهی (پلاسنتا پرویا) و یا عارضه جدا شدگی جفت (دکولمان جفت) مربوط باشد که در هر یک از این موارد مداخله فوری پزشکی ضروری خواهد بود.

تاری دید

اگر بینایی شما در طول تمرین تار می شود، احتمالا گرما زده شده اید و بدن شما آب زیادی از دست داده است، که موجب کاهش فشار خون و فعالیت شدیدتر قلب می شود. در نتیجه، ممکن است خون کافی به اندامهای حیاتی در حال رشد کودک نرسد. همچنین ممکن است دچار عارضه ای به نام پره‌اکلامپسی شده باشید. علامتهای این عارضه عبارتند از: تورم و تجمع غیر عادی مایع در بافتهای بدن، فشار خون بالا و وجود پروتئین در ادرار. از آنجا که بروز این عارضه ممکن است مانع رسیدن خون کافی به جفت شود، می تواند برای کودک در حال رشد شما بسیار خطرناک باشد.

غش کردن

چه در حال ورزش کردن باشید یا نباشید، غش کردن در دوران حاملگی می تواند نشانه وجود یک بیماری باشد و در نتیجه وضعیت شما باید مورد بررسی قرار گیرد. غش کردن ممکن است در نتیجه یک عامل ساده مانند گرمازدگی و از دست دادن آب، یا نشانه یک بیماری جدی در سیستم گردش خون شما باشد. در این حالت ممکن است اکسیژن کافی به مغز شما نرسیده باشد، که مسلما وضعیت کودکتان نیز مشابه بوده و اکسیژن کافی به او هم نرسیده است.

درد شدید در ناحیه شکم یا سینه

ممکن است رباطهای عضلات شما کشیده شده باشند، اما در عین حال ممکن است که این درد شدید نشانه انقباضات عضلانی نیز باشد. جنین شما باید به سرعت مورد بررسی قرار گیرد و پزشک یا ماما تشخیص دهد که آیا زمان زایمان فرا رسیده است یا خیر.

چه زمانی نباید در دوران حاملگی ورزش کرد؟

در دوران حاملگی، در چه شرایطی نباید ورزش کنم؟

در برخی شرایط، ورزش کردن در دوران حاملگی ممنوع می شود تا از سلامتی مادر، کودک یا هر دوی آنها محافظت شود. قبل از آغاز، ادامه یا تغییر برنامه ورزشی خود نظر پزشک یا ماما را جویا شوید. در صورتی که یکی از موارد زیر در مورد شما صدق می کند، باید مراقبت بیشتری به عمل آورید و ممکن است به شما توصیه شود که در دوران حاملگی ورزش نکنید:

– در صورتی که دچار فشار خون بسیار بالا هستید.

– در صورتی که کیسه آب شما خیلی زود پاره شده است (که این عارضه تحت عنوان PROM شناخته می شود).

– اگر قبلا، سابقه زایمان زودرس داشته اید، یا می دانید که این بار در معرض خطر زایمان زودرس قرار دارید.

– اگر به عارضه نارسایی دهانه رحم دچار شده اید.

– اگر خونریزی واژینال مداوم در سه ماهه دوم و سوم دارید.

– اگر جنین درون شکم شما نسبت به سن حاملگی ، خیلی کوچک است یا محدودیت رشد داخل رحمی دارد. در این حالت، جنین خیلی آهسته رشد می کند و احتمالا منجر به کم بودن وزن نوزاد در هنگام تولد خواهد شد.

– اگر دجار عارضه عارضه جفت سرراهی (پلاسنتا پرویا) هستید، که به معنای پایین بودن محل جفت (پس از هفته بیستم) می باشد.

– اگر دچار بیماریهای قلبی هستید.
اگر نگرانیهایی پیرامون حاملگی شما وجود دارد، با پزشک خود مشورت کنید تا دقیقا به شما بگوید که کدام تمرینها یا ورزشها برای شما ممنوع است. با این حال، ممکن است شما باز هم مجاز به انجام برخی ورزشهای محدود باشید، مانند برنامه های تمرینی برای تقویت عضلات بازو یا پیاده روی.
آیا علائم خطری وجود دارند که با مشاهده آنها، باید ورزش را متوقف کنم؟

اگر در حین تمرین، هر یک از موارد زیر را مشاهده کردید، سرعت تمرین خود را به آرامی کم کرده و سپس فعالیت خود را به کلی متوقف کنید و با پزشک یا مامای خود تماس بگیرید:

– درد

– سرگیجه

– تنگی نفسی

– غش یا ضعف

– خونریزی از واژن

– سختی در راه رفتن

– درد در ناحیه پشت و کمر یا لگن

– انقباضات عضلانی

– توقف غیرمعمول حرکات جنین (البته در نظر داشته باشید که معمولا در حین ورزش کردن شما، جنین بسیار آرام و ساکت خواهد بود).
همچنین در صورتی که ضربان قلب شما در هنگام استراحت بسیار بالا باشد، باید برنامه ورزشی خود را متوقف کرده و با پزشک یا مامای خود تماس بگیرید.
اگر هنگام بالا رفتن از پله یا ایستادن بر روی یک پا، در ناحیه استخوان شرمگاهی (در جلوی لگن) احساس درد کردید، ممکن است دچار عارضه ای به نام نقص عملکرد مفصل لگنی (یا SPD) شده باشید. با پزشک یا مامای خود صحبت کنید، زیرا باید از وارد آوردن فشار بر مفصل خود در هنگام ورزش و حتی زایمان، خودداری کنید. از پزشک خود بخواهید تا شما را به یک فیزیوتراپ (که در زمینه زنان تخصص داشته باشد) معرفی کند و او به شما خواهد گفت که چگونه در دوران حاملگی با این عوارض کنار بیایید.

نکاتی درمورد برنامه ورزشی سالم و کم خطر

واقعیت این است که شاید در جامعه ما به اندازه کافی در مورد مزایای ورزش در دوران حاملگی (به شرطی که متعادل بوده و شما را در خطر لیز خوردن یا افتادن قرار ندهد) صحبت نشده است. در حالیکه فعالیتهایی همچون شنا، پیاده روی و آیروبیک سبک، انتخابهای مناسبی در بارداری هستند.

حتی اگر بدن شما به طور طبیعی نیز به اندازه کافی انعطاف پذیر باشد، هورمون ریلکسین (که مفاصل لگن را برای آمادگی جهت زایمان، شل و نرم می کند و در نتیجه بر همه مفاصل و رباطهای بدن تأثیر می گذارد)، بدن شما را مستعد پیچ خوردگی، رگ به رگ شدن و یا سایر آسیب دیدگی ها می کند. به همین دلیل است که انتخاب فعالیت و ورزش مناسب، از اهمیت مضاعفی برخوردار است.

اگر شما باید در شرایط بدنی مناسب باقی بمانید، بهتر است که فعالیتهای خود را بر پایه یک برنامه منظم انجام دهید. بهترین راه آن است که حداقل سه بار در هفته ورزش کنید. ورزش به صورت نامنظم و پراکنده شما را در معرض جراحت و آسیب دیدگی قرار می دهد. بعلاوه، در صورتی که هر از چند گاهی یکبار ورزش کنید، از مزایا و محاسن ورزش در دوران حاملگی بهره نخواهید برد.

نکات دیگری که باید رعایت کنید عبارتند از:

پیش از آغاز برنامه ورزشی، نظر پزشک یا مامای خود را جویا شوید.

اگر قبلا هم به طور منظم ورزش می کردید، در صورتی که حاملگی شما "پر خطر" ارزیابی نشود، احتمالا می توانید برنامه ورزشی خود را در طول دوران حاملگی نیز ادامه دهید. مشورت با پزشک یا ماما در مورد اطمینان از انتخاب مناسب فعالیت ورزشی، بسیار خوب است. بعلاوه اگر شما هرگز یک ورزشکار حرفه ای نبوده اید، آنها می توانند برای چگونگی شروع برنامه ورزشی، راهنماییهایی برای شما داشته باشند.

لباسهای چند تکه و خنک بپوشید، به نحوی که هوا به پوست شما برسد و از کفشهای سبک و در عین حال محکم ورزشی استفاده کنید.

برای جلوگیری از گرم شدن بیش از حد بدن در حین ورزش، چند لایه لباس بپوشید تا بتوانید به راحتی بخشی از آنها را از بدن درآورید؛ یا اینکه از لباسهای ورزشی مخصوص استفاده کنید. هر چند مطالعه ای که خطرات گرم شدن بیش از حد بدن برای بارداری انسان را اثبات کند وجود ندارد، اما برخی مطالعات بر روی حیوانات نشان داده اند که این عامل می تواند منجر به بروز اختلالاتی شود. بنا به نظر متخصصین، دمای بدن شما (یعنی دمای زیر بازوی شما) باید پس از ورزش، کمتر از 38.2 درجه سانتیگراد باشد. همچنین اطمینان حاصل کنید که سوتین دوران حاملگی شما به اندازه کافی محکم است تا از پستانهای شما مراقبت کافی به عمل آورد.

شما به کفشهای ورزشی نیز نیاز خواهید داشت تا رباطها و تاندونهای عضلات پای شما را حمایت کنند. در صورتی که اندازه کفش شما در اثر تورم خفیف پاها تغییر کرده است، یک جفت کفش نو و راحت بخرید.

قبل از تمرین، بدن خود را گرم کنید.

گرم کردن بدن قبل از تمرین، ماهیچه ها و مفاصل را برای تمرین و ورزش آماده می کند، و کمک می کند تا ضربان قلب شما به تدریج افزایش یابد. اگر شما از این مرحله صرف نظر کنید و بلافاصله به سراغ فعالیت شدید بدنی بروید (پیش از آنکه بدن شما آماده شده باشد)، ممکن است فشار شدیدی بر رباطهای عضلات خود بیاورید که موجب در رفتگی یا ضرب دیدگی آنها و آسیب دیدن شما شود.

دائما به حرکت ادامه داده و متوقف نشوید.

ایستادن بدون حرکت در یک نقطه برای مدت زمان طولانی و در حالت کششی (کشیده نگه داشتن برخی عضلات)، که در بعضی تمرینهای یوگا یا برخی رقصها دیده می شود، ممکن است موجب کاهش جریان خون به رحم و جمع شدن خون در پاهای شما شود، که نهایتا ممکن است منجر به احساس سرگیجه شود. پس حرکت خود را متوقف نکنید و وضعیت بدن خود را مدام تغییر داده یا در جا حرکت کنید.

پس از سه ماهه اول، از ورزش کردن در حالیکه بر روی پشت خود دراز کشیده اید، خودداری کنید.

صرف نظر از احساس ناراحتی، این وضعیت بدن ممکن است منجر به بروز سرگیجه شود. در این حالت، رحم بر روی سیاهرگ بزرگ تحتانی (که یک رگ خونی بزرگ است و مسئولیت خونرسانی به رحم و جنین را به عهده دارد) قرار می گیرد و جریان خون به مغز و رحم مختل می شود. به جای این حالت، بر روی آرنجهای خود تکیه دهید یا به پهلو دراز بکشید.

از خم شدن کامل، پرش یا جهش، و یا درازنشست کامل خودداری کنید.

این حالتها ممکن است فشار شدیدی بر رباطها وارد کنند و ممکن است احتمال بروز پارگی در منطقه لگنی را افزایش دهند. در عوض، تمرینهای دیگری را انجام دهید که همان عضلات را در حالت کشیده قرار می دهند. شنا و پیاده روی، به جای حرکتهایی همچون پرش یا خم شدن، می توانند عضله چهار سر و همچنین کفل را به حرکت وادارند.

از ورزش یا تمرین بیش از حد خودداری کنید.

برنامه ورزشی نباید موجب خستگی شدید شما بشود. برخی از خانمها مایل هستند که ضربان قلب خود را در حین ورزش کنترل کنند، اما شما هرگز نباید صرفا بر ضربان قلب خود (به عنوان معیاری برای تعیین شدت مناسب ورزش) تکیه کنید، زیرا میزان ضربان قلب در طول دوران حاملگی تغییرات وسیعی دارد. یک قانون کلی خوب آن است که: اگر نمی توانید در طول تمرین، یک مکالمه عادی را به راحتی انجام دهید، سرعت تمرین خود را کم کنید.

اگر احساس ناراحتی یا درد می کنید، فورا ورزش را متوقف کنید.

به وضعیت بدن خود دقت کنید. هنگامی که ناراحتی یا درد بروز می کند، حتما مشکلی در کار است؛ پس فعالیت خود را متوقف کنید. شما باید با بدن خود کار کنید و به ندای آن گوش دهید، نه آنکه آن را تنبیه کنید. مراقب علامتهای خطر باشید.

پیش از ورزش، در حین آن و پس از انجام تمرینات مقادیر زیادی از آب بنوشید.

اگر مایعات ننوشید، ممکن است بدن شما مقادیر زیادی آب را بر

---

راهبری نوشته‌ه